ЛЯЛЬКА

– З якою, каханая пані? Я ўжо не маю нікога, а каб нават і мела, не магла б прымаць у сябе людзей гэткіх хцівых і ардынарных. А сям’я майго мужа выракаецца мяне, бо я не шляхетнага паходжання; зрэшты, гэта не перашкодзіла ім выдурыць у мяне не менш за дзвесце тысяч рублёў. Пакуль я пазычала ім на вечнае карыстанне, яны яшчэ трымаліся дыпламатычна, але калі я разгледзелася, дык парвалі са мною ўсе стасункі. Яны якраз і падвучылі майго няшчаснага мужа, каб ён наклаў арышт на мае грошы… О, колькі я перажыла з-за гэтых людзей! – дадала яна і заплакала.

Адзіным пакоем (паводле расповеду пані Стаўскае), у якім баранеса бавіла цэлыя дні, быў пакойчык яе памерлае дачушкі. Гэта вельмі смутны і дзіўны куточак, бо ўсё там засталося так, як было пры жыцці нябожчыцы. Стаіць там ложачак, на якім кожныя некалькі дзён мяняецца пасцель, ды шафка з вопраткаю, якая гэтак жа часта вытрэсваецца і чысціцца ў салоне, бо выносіць на двор гэтыя святыя памяткі баранеса не дазваляе. Стаіць там малы столік з кніжкамі і сшыткам, разгорнутым на той старонцы, дзе беднае дзіця напісала апошні раз: “Найсвяцейшая Панна, змі…” І, нарэшце, ёсць там паліца з лялькамі – малымі ды вялікімі, з іх пасцелькамі ды апранахамі.

Пані Стаўская якраз у гэтым пакойчыку цыруе карункі і ядвабныя сукенкі, якіх у баранесы шмат. “Ці давядзецца ёй яшчэ прыбірацца ў іх?” – думае пані Стаўская.

Аднаго дня баранеса запыталася ў пані Стаўскае, ці ведае тая Вакульскага. І, хоць атрымала адказ, што пані Гэлена ледзьве знаёмая з ім, пачала прасіць:

– Каханая пані зробіць мне вялікую ласку, сапраўднае дабрадзейства, калі заступіцца за мяне перад тым панам у вельмі важнай для мяне справе. Я хачу купіць гэту камяніцу і даю ўжо дзевяноста пяць тысяч рублёў, а ён упарта жадае сто тысяч. Знішчыць хоча мяне гэты чалавек!.. Няхай пані скажа яму, што ён мяне заб’е… што наклікае на сваю галаву кару Божую за гэткую хцівасць… – крычала ўжо і плакала баранеса.

Пані Стаўская, вельмі збянтэжаная, адказала баранесе, што ніяк не можа размаўляць пра гэта з Вакульскім.

– Я не ведаю яго… Ён толькі адзін раз быў у нас… Зрэшты, якое права я маю ўмешвацца ў гэтыя справы?

– О, пані мае над ім уладу, – адказала баранеса. – Але, калі пані не жадае выратаваць мяне ад пагібелі – воля Божая… Дык няхай пані хоць выканае свой хрысціянскі абавязак ды скажа гэтаму чалавеку, як прыхільна я да пані стаўлюся…

Пані Стаўская пасля гэтых слоў адразу ўстала з крэсла, каб выйсці. Але баранеса кінулася ёй на шыю і гэтак перапрашала, гэтак маліла прабачыць, што ў высакароднае пані Гэлены слёзы набеглі на вочы, і яна засталася.

Сваё апавяданне пані Стаўская скончыла пытаннем, больш падобным да просьбы:

– Дык пан Вакульскі не хоча прадаць гэтую камяніцу?

– Чаму не? – адказаў я сярдзіта. – Прадасць і камяніцу, прадасць і краму… Усё прадасць…

Моцная чырвань заліла твар пані Стаўскае. Яна адвярнула сваё крэсла ад лямпы і ціха спытала:

– Чаму?

– Хіба я ведаю? – адказаў я з тым жорсткім задавальненнем, якое спраўляе нам мучыць бліжніх. – Хіба я ведаю?.. Кажуць, хоча ажаніцца…

– Ага, – азвалася пані Місевічова. – Кажуць нешта пра пані Ленцкую.

– Гэта праўда?.. – ціха спытала пані Стаўская.

Раптам яна прыціснула руку да грудзей, нібы ёй не хапала паветра, і выйшла ў другі пакой.

“Вось дык маеш, – падумаў я, – бачыла яго адзін раз і ўжо млее”.

– Не ведаю, навошта яму гэта жаніцьба, – звярнуўся я да пані Місевічовай, – ён, бадай, нават не падабаецца кабетам.

– Авой, што пан кажа, пане Жэцкі! – абурылася старая. – Гэта ён не падабаецца кабетам?

– Ну, ён жа не прыгажун…

– Ён?.. Але ж ён надзвычай прыгожы чалавек!.. Якая постаць, які высакародны твар, а якія вочы!.. Пан, мабыць, не разумее, пане Жэцкі. А я прызнаюся (бо мне можна ў маім веку), хоць і бачыла я шмат прыгожых мужчын (Людвічак таксама быў вельмі сімпатычны), але такога, як Вакульскі, бачу ўпершыню. Ён і сярод сотняў будзе заўважны…

Дзівіла мяне гэткае захапленне. Хоць я і згодны, што Стах робіць вельмі прыемнае ўражанне, але каб аж так… Зрэшты, я не кабета!

Калі а дзясятай гадзіне развітваўся я са сваімі дамамі, пані Стаўская была вельмі сумная і не падобная да сябе. Яна скардзілася, што баліць галава. Які асёл гэты Стах! Гэткая кабета закахалася ў яго з першага позірку, а ён, вар’ят, уганяецца за паннаю Ленцкаю. Ці ёсць які парадак на гэтым свеце?

Каб жа я быў панам Богам… Але навошта пустая балбатня.

Кажуць нешта пра каналізацыю Варшавы. Быў нават у нас князь, каб запрасіць Стаха на нараду па гэтым пытанні. А пасля таго, як яны пагаманілі пра каналізацыю, зайшла гаворка пра камяніцу. Я прысутнічаў пры гэтым і ўсё добра памятаю.

– Ці праўда (прашу прабачэння, што пытаю пра такія рэчы), ці праўда, пане Вакульскі, што за свой дом пан хоча ад баранесы Кшэшоўскае сто дваццаць тысяч?..

– Няпраўда, – адказаў Стах. – Я хачу сто тысяч і не саступлю.