ЛЯЛЬКА

Падобна, яна моцна раз’юшылася, некалькі дзён была ў істэрыцы, біла служанку, у натарыяльнай канторы лаялася на свайго адваката, але падпісала акт пакупкі.

Некалькі наступных дзён пасля продажу нашай камяніцы было ціха.

Ціха ў тым сэнсе, што не чуваць было баранесы, а толькі яе кватаранты прыходзілі да нас з прэтэнзіямі.

Першы прыбег шавец, той, з чацвёртага паверху афіцыны, і плакаў, што новая гаспадыня падняла яму кватэрную плату на трыццаць рублёў у год. Мне паўгадзіны давялося тлумачыць, што нас гэта не тычыцца, тады ён выцер вочы, скрывіўся і развітаўся са мною гэткімі словамі:

– Пан Вакульскі, відаць, не мае Бога ў сэрцы, каб прадаць дом таму, хто крыўдзіць людзей!..

Ці чулі, панства, нешта падобнае?..

На другі дзень з’явілася гаспадыня парыжскае пральні. Аксамітны салоп, шмат годнасці ў рухах і яшчэ больш рашучасці ў фізіяноміі.

Сядае яна ў фатэль і азіраецца, нібы мае намер купіць у краме некалькі японскіх ваз, а потым пачынае:

– А, дзякуй пану!.. Купіў пан камяніцу ў ліпені, а прадаў у снежні, рыхтык толькі дзеля гандлю, не папярэджваючы нікога…

Наліваецца яна чырванню і правіць далей:

– Сёння тая цюхцяйка адправіла да мяне нейкага драба з адмоваю ў памяшканні. Не ведаю, што ёй у галаву стрэліла, бо я плачу рэгулярна… А яна мне адмаўляе, гэтая шалашоўка, ды яшчэ цень кідае на маю пральню… Кажа, што мае панны да студэнтаў ходзяць. Лжэ і думае… Яна сабе думае, што я сярод зімы знайду новае памяшканне… што выеду з дому, да якога прызвычаіліся мае кліенты… А я ж магу страціць на гэтым тысячы рублёў, хто мне іх верне?..

Мяне то ў жар, то ў холад кідала, калі я слухаў гэту казань, што прылюдна прамаўлялася моцным кантральта. Ледзь зацягнуў я бабу да сябе і ўпрасіў, каб за шкоды і страты падавала на нас у суд.

Праз пару гадзін пасля бабы – бух! – забягае студэнт, той барадаты, які прынцыпова не плаціць за кватэру.

– А, як, пан, маешся? – кажа. – Ці праўда, што тая д’яблава дачка Кшэшоўская купіла ў вас дом?

– Праўда, – кажу я, перакананы, што гэты ўжо, хіба, будзе мяне біць.

– Ліха з ім!.. – кажа барадаты і шчоўкае пальцамі. – Гэткім добрым гаспадаром быў той Вакульскі (P.S. Стах не бачыў ад іх ані гроша за кватэру) і прадаў дом… Дык Кшэшоўская можа выгнаць нас з халупы?

– Гм, гм… – толькі і адказаў я.

– І выганіць, – уздыхнуў ён. – Ужо быў у нас нейкі смаркач з загадам, каб мы вымяталіся… Але трасцы! Не зрушаць нас з месца без суду, а калі зрушаць… Пацешым увесь дом. Развітваюся з панам.

“Ну, – думаю, – хоць гэты не мае да нас прэтэнзій. Аднак здаецца, сапраўды, яны гатовыя пацешыць баранесу…”

Нарэшце, на наступны дзень прыходзіць Вірскі.

– Ведаеш, калега, – кажа ён узрушана, – звольніла мяне баба з пасады, ужо я не радца, і загадала, каб да Новага года з’ехаў.

– Вакульскі ўжо падумаў пра пана, – кажу я. – Атрымаеш пасаду ў суполцы гандлю з імперыяй.

І гэтак, слухаючы адных, супакойваючы іншых ды абнадзейваючы трэціх, неяк вытрымаў я першую атаку. Зразумела было, што баранеса лютуе сярод жыхароў, як Тамерлан, і я моцна непакоіўся за прыгожую і беззаганную пані Гэлену.

У другой палове снежня гляджу – адчыняюцца дзверы і ўваходзіць пані Стаўская. Прыгожая, як ніколі (яна заўсёды прыгожая, і калі вясёлая, і калі заклапочаная). Глядзіць яна на мяне сваімі чароўнымі вачыма і ціха кажа:

– Ці пакажа мне пан тыя лялькі?

Не адна лялька, а нават тры падобныя, даўно ўжо былі падрыхтаваныя, але я гэтак збянтэжыўся, што нейкі час не мог іх знайсці. Смеху варты гэты Клейн са сваімі мінамі, ён гатовы падумаць, што я закахаўся ў пані Стаўскую.

Нарэшце, выцягнуў я скрынку з трыма вялікімі лялькамі: брунеткаю, бландзінкаю і шатэнкаю. У кожнай – сапраўдныя валасы, кожная, калі ёй націснуць на жывоцік, заплюшчвае вочы і выдае гук, які пані Стаўскае гучыць як “мама”, Клейну – як “тата”, а мне – як “угу”…

– Якая прыгажосць, – кажа пані Стаўская, – але, сапраўды, мусяць яны вельмі дорага каштаваць…

– Калі ласка, пані, – адказваю я, – гэта тавар, якога мы хочам пазбыцца, дык можам саступіць яго вельмі танна. Зараз я схаджу па гаспадара…

Стах працаваў за шафамі, але як толькі я паведаміў яму, што тут пані Стаўская і чаго яна прыйшла, ён кінуў рахункі ды выйшаў у краму ў цудоўным гуморы. Я нават заўважыў, што ён глядзіць на пані Стаўскую гэтак прыхільна, нібы яна зрабіла на яго моцнае ўражанне. Ну, прынамсі, хоць зараз… дзякуй Богу.

Гандаль ёсць гандаль, і мы патлумачылі пані Гэлене, што ляльку, як тавар няякасны, які не знаходзіць пакупнікоў, можам аддаць за тры рублі: бландзінку або брунетку.

– Вазьму гэтую, – паказала яна на шатэнку, – бо яна дакладна такая, як у баранесы. Гэля будзе ў захапленні.

Калі дайшло да аплаты, пані Стаўскую зноў апанавалі сумневы, ёй здавалася, што такая лялька мусіла каштаваць не менш за пятнаццаць рублёў, і толькі сумеснымі намаганнямі – мяне, Вакульскага і Клейна – удалося нам пераканаць яе, што мы, калі бяром нават тры рублі, застаёмся яшчэ ў выйгрышы.

Вакульскі вярнуўся да сваіх заняткаў, а я спытаў у пані Гэлены, што новага ў доме, і як цяпер яна ладзіць з баранесаю.