ЛЯЛЬКА

– Баранеса дзівачка, істэрычка, але… няшчасная кабета, – кажа князь. – Яна хоча купіць гэты дом таму, па-першае, што ў ім памерла яе каханая дачушка, а па-другое, каб забяспечыць рэшту грошай, бо яе муж прывык іх мантачыць… Дык, можа, пан крыху саступіў бы ёй. Гэта так прыгожа – рабіць дабро няшчасным!.. – скончыў князь і ўздыхнуў.

Прызнаюся, хоць я ўсяго толькі крамнік, але здзівіла мяне гэткая дабрачыннасць за чужы кошт. Стах адчуў гэта яшчэ мацней, бо адказаў цвёрда:

– Дык з-за таго, што барон мантачыць грошы, а яго жонка хоча набыць мой дом, я мушу страціць некалькі тысяч рублёў. З якое рацыі?

– Ну, я не хацеў абразіць пана, – сказаў князь, паціскаючы Вакульскаму руку. – Усе мы жывём сярод людзей, яны нам дапамагаюць у патрэбе, дык і мы маем адносна іх нейкія абавязкі.

– Мне наўрад ці хто дапамагае, а перашкаджае шмат хто, – адказаў Стах.

Развіталіся яны вельмі холадна. Я заўважыў, што князь быў незадаволены.

Дзіўныя людзі! Мала ім, што Вакульскі стварыў суполку гандлю з імперыяй і даў ім магчымасць зарабляць па пятнаццаць працэнтаў ад іх капіталаў, дык яны яшчэ хочуць, каб па іх рэкамендацыі ён падараваў баранесе некалькі тысяч рублёў…

Але якая прайдзісветка гэтая баба, і куды толькі яна не дапяла!.. Бо ўжо быў у Стаха нават нейкі ксёндз з рэлігійнаю перасцярогаю, каб той прадаў баранесе камяніцу за дзевяноста пяць тысяч. Але Стах адмовіўся, дык хутка, відаць, пачуем, што ён бязбожнік.

Цяпер час апавесці пра галоўную падзею, і зраблю я гэта з хуткасцю маланкі.

Калі я зноў увечары зайшоў да пані Стаўскае (было гэта ў той дзень, калі прыйшоў да ўлады імператар Вільгельм, пасля гісторыі з Набілінгам), калі я прыйшоў туды, маё боства, гэта бясцэнная кабета, была ў цудоўным настроі ды ў захапленні ад… баранесы!

– Ці можа пан уявіць, – сказала яна, – якая гэта пані Кшэшоўская, нягледзячы на свае дзівацтвы, высакародная кабета? Яна заўважыла, што мне сумна без Гэлюні, і прапанавала, каб я заўсёды брала Гэлюню з сабою на тыя пару гадзін.

– На тыя шэсць гадзін за пару рублёў… – удакладніў я.

– Не. Насамрэч, не шэсць, а нейкія чатыры… Гэлюня бавіцца там цудоўна. Хоць і няможна ёй нічога чапаць, але як яна разглядае цацкі нябожчыцы…

– Аж такія прыгожыя там цацкі? – спытаў я, складаючы ўжо ў думках пэўны план.

– Цудоўныя! – з ажыўленнем расказвала пані Стаўская. – Асабліва адна вялікая лялька з цёмнымі валасамі, а калі націснуць ёй вось тут… пад гарсэтам… – дадала яна і пачырванела.

– Ці не ў жывоцік, з дазволу пані? – перапытаў я.

– Так, – паспешліва адказала яна. – Тады лялька міргае вачыма і кажа “мама”! Ах, якая яна забаўная, мне б самой такую хацелася. Завецца яна Мімі. Калі Гэлюня ўбачыла яе першы раз, дык склала рукі і знерухомела, як статуя. А калі пані Кшэшоўская яшчэ прымусіла ляльку загаварыць, дык Гэлюня аж закрычала: “Ах, мама, якая яна прыгожая, якая яна разумная! Ці можна мне пацалаваць яе ў тварык?”

І пацалавала яе ў насок лакіраванага чаравічка.

З тае пары яна нават у сне гаворыць пра тую ляльку, а ледзь прачнецца, адразу пачынае збірацца да пані баранесы і ўжо гатова там бясконца стаяць перад лялькаю з рукамі, складзенымі, як на малітву.

– Сапраўды, – ціхім голасам скончыла свой аповед пані Стаўская (Гэлюня гуляла ў другім пакоі), – якім шчасцем было б купіць ёй гэткую ляльку…

– Пэўна, гэта вельмі дарагая цацка, – заўважыла пані Місевічова.

– Што ж, мама, што яна дарагая. Хто ведае, ці змагу я даць ёй калі-небудзь столькі шчасця, колькі сёння – адна лялька, – адказала пані Стаўская.

– Здаецца мне, – сказаў я, – што ў нас знойдзецца менавіта такая лялька. І каб пані зрабіла ласку прыйсці ў краму…

Я не смеў прапанаваць прэзент, бо разумеў, як рада будзе маці сама справіць дзіцяці радасць.

Гэлюня, хоць і размаўлялі мы прыцішанымі галасамі, пачула, відаць, што гаворым пра ляльку, ды прыбегла ў пакой з зіхоткімі вачыма. Каб заняць яе іншым, я запытаўся:

– Што ж, падабаецца табе, Гэлюня, пані баранеса?

– Так сабе, – адказала дзіця, прыхінаючыся да маіх каленяў ды пазіраючы на маці. (Божа мілы, чаму я не яе бацька?)

– А размаўляе яна з табою?

– Няшмат. Раз толькі распытвала, ці надта песціць мяне пан Вакульскі?

– Так?.. І што ж ты ёй сказала?

– Я сказала, што не ведаю, які гэта пан Вакульскі. А тады пані баранеса кажа… Вой, як гучна цікае ў пана гадзіннік. Я хачу паглядзець.

Дастаў я гадзіннік і падаў яго Гэлі.

– Што ж пані баранеса кажа? – пытаюся.

– Пані баранеса кажа: “Як гэта ты не ведаеш, які пан Вакульскі? Гэта ж той, што бывае ў вас з тым рас… распустам Жэцкім…” Ха-ха-ха!.. Пан распуста… Няхай мне пан пакажа гадзіннік у сярэдзіне…

Зірнуў я на пані Стаўскую. Яна была гэтак уражаная, што нават не зрабіла Гэлюні заўвагу.

Пасля гарбаты з пустымі булачкамі (бо служанка сказала, што масла сёння няможна было дастаць), развітаўся я з шаноўнымі дамамі, прысягаючы сабе, што на месцы Стаха не прадаў бы баранесе камяніцу танней, чым за сто дваццаць тысяч рублёў!

Тым часам гэтая ведзьма, выкарыстаўшы ўсе свае пратэкцыі ды баючыся, каб Вакульскі не падняў цану або нават не прадаў камяніцу каму іншаму, наважылася купіць яе за сто тысяч рублёў.