ЛЯЛЬКА

Раптам я аж рот разявіў ад здзіўлення, бо перад кафедраю міравога суддзі ўбачыў цэлую грамаду вядомых мне асобаў. Налева ад стала – пані Кшэшоўская, яе нахабны адвакат і той прайдзісвет Марушэвіч, а з правага боку – два студэнты. Адзін з іх вызначаўся надта зношаным мундзірам і балбатлівасцю, а другі меў яшчэ больш зношаны мундзір, каляровы шалік на шыі і твар без адзінае крывінкі, нібы ён быў эмігрантам з пахавальнае цырымоніі.

Прыгледзеўся я да яго лепей. Так, гэта ён, той самы чэзлы маладзён, які падчас першага візіту Вакульскага да пані Стаўскае скінуў селядзец на галаву баранесе. Каханы хлапчына!.. Але ж не даводзілася мне ніколі раней бачыць гэтакую сухарэбрыну…

У першую хвіліну я падумаў, што паміж тымі прыемнымі маладымі людзьмі ды баранесай адбываецца працэс уласна з-за селядца. Але хутка пераканаўся, што справа іншая, а менавіта – пані Кшэшоўская, як гаспадыня дому, хоча выгнаць сваіх самых непрымірымых ворагаў, а таксама і самых вялікіх даўжнікоў, якія не плацяць за кватэру.

Справа паміж баранесай і маладымі людзьмі дайшла ўжо да кульмінацыі.

Адзін са студэнтаў, ладны дзяцюк з вусікамі ды фаварытамі, перавальваючыся з наскоў на абцасы, расказваў нешта суддзі. Пры гэтым яго правая рука выконвала плаўныя рухі, а левая звабліва падкручвала вус, далёка адстаўляючы мезенец, упрыгожаны пярсцёнкам без вочка.

Другі малады чалавек пахмурна маўчаў і хаваўся за калегу. У яго паставе я адзначыў пэўную асаблівасць: ён прытуліў абедзве рукі да грудзей, а далоні трымаў так, нібы была там кніжачка ці абразок.

– Дык як вас завуць, панове? – спытаў суддзя.

– Малескі, – з паклонам адказаў уладальнік фаварытаў, – і Паткевіч, – годным рухам паказаў ён на свайго пахмурнага таварыша.

– А дзе трэці пан?

– Яму няможацца, – сарамліва адказаў пан Малескі. – Гэта наш сусед па пакоі. Зрэшты, ён вельмі рэдка жыве з намі.

– Як гэта вельмі рэдка? Дзе ж ён сядзіць днямі?

– Ва ўніверсітэце, у анатамічцы, часам, у сталоўцы.

– А ўночы?

– Пра гэта я магу паведаміць пану суддзі толькі сам-насам.

– А дзе ж ён прапісаны?

– О, прапісаны ён у нашым доме, бо не хацеў рабіць уладам клопату, – з мінаю лорда растлумачыў Малескі.

Суддзя звярнуўся да пані Кшэшоўскае:

– Што ж, пані па-ранейшаму не хоча трымаць гэтых паноў?

– Ні за што на свеце! – заенчыла пані баранеса. – Цэлымі начамі галёкаюць, тупацяць, спяваюць, свішчуць… Няма аніводнае служанкі ў доме, якую б яны не зазвалі да сябе. А, Божачкі! – закрычала яна, павярнуўшы галаву.

Суддзя здзівіўся гэтаму воклічу, а я не… Бо я бачыў, як пан Паткевіч, не аднімаючы рук ад грудзей, раптам пусціў вочы пад лоб, а ніжнюю сківіцу адваліў так, што зрабіўся падобны на нябожчыка, які застаўся стаяць. Твар і ўся яго пастава, сапраўды, маглі спалохаць нават здаровага чалавека.

– Найгорш, што гэтыя паны льюць праз акно нейкія вадкасці…

– На пані?– зухавата спытаў пан Малескі.

Баранеса пасінела ад злосці, але змоўчала. Прызнацца ёй было сорамна.

– Яшчэ што?

– Але горш за ўсё (з-за гэтага я нават захварэла на нервы), што гэтыя панове па некалькі разоў на дзень стукаюць мне ў акно чэрапам…

– Панове гэтак робяць? – запытаўся суддзя.

– Маю гонар растлумачыць пану суддзі, – адказаў Малескі з паставаю чалавека, які збіраецца танцаваць менуэт. – Нам прыслужвае вартаўнік, які жыве ўнізе, дык, каб не цягацца туды-сюды на чацвёрты паверх, узялі мы доўгі шнур, падвешваем на яго, што трапіцца пад руку (часам, здараецца, і чэрап), ды… стукаем яму ў акно. – скончыў ён гэткім саладжавым тонам, што цяжка было ўявіць, як можна спалохацца гэткага далікатнага стуку.

– Авой, Божа!.. – зноў крыкнула баранеса і затрэслася.

– Вядома, хворая кабета, – прамармытаў Малескі.

– Я не хворая! – закрычала баранеса. – Паслухай мяне, пане суддзя!.. Я не магу глядзець на таго другога… бо ён увесь час крывіць твар, як нябожчык… Я нядаўна страціла дачку!.. – скончыла яна са слязьмі.

– Слова гонару, у гэтай пані галюцынацыі, – прамовіў Малескі. – Хто тут падобны на нябожчыка?.. Паткевіч?.. Гэткі прыгажун!..

З гэтымі словамі ён выцягнуў наперад чэзлага калегу, які… у гэты момант ці не пяты ўжо раз удаваў мерцвяка.

У зале выбухнуў смех, суддзя, каб уратаваць свой гонар, зашыўся ў паперы і пасля доўгае паўзы сурова заявіў, што рагатаць тут нельга і кожны, хто парушыць парадак, будзе пакараны штрафам.

Карыстаючыся агульным замяшаннем, Паткевіч тузануў калегу за рукаў ды панура зашаптаў:

– Што ж ты, свіння Малескі, кпіш з мяне ў публічным месцы?

– Бо ты прыгажун, Паткевіч. Кабеты шалеюць за табою.

– Дык гэта не з-за таго… – прамармытаў Паткевіч ужо спакайней.

– Калі панове заплацяць дванаццаць рублёў і пяцьдзясят капеек за студзень месяц? – спытаў суддзя.

Пан Паткевіч гэтым разам паказаў чалавека, у якога бяльмо на левым воку і ўся левая частка твару спаралізаваная. А пан Малескі глыбока задумаўся.

– Калі б мы, – сказаў ён праз хвіліну, – маглі застацца да вакацыяў, дык… Але так!.. Няхай пані баранеса забярэ ў нас мэблю.

– Ах, нічога ўжо я не хачу, нічога… Толькі выбірайцеся, панове! Не прэтэндую нават на плату за кватэру! – закрычала баранеса.