ЛЯЛЬКА

– Не плач, Гэлюня. Мімі будзе здаровая і яшчэ прыгажэйшая, – супакойваў яе Вакульскі, узрушаны не менш за Гэленку.

Тым часам галава Мімі звалілася на паперы. Суддзя зазірнуў унутр і падаў яе пані баранесе са словамі:

– Ну, няхай пані прачытае, што там напісана?

Баранеса прыкусіла вусны і маўчала.

– Дык няхай пан Марушэвіч уголас прачытае, што там?

– Ян Мінцаль і Станіслаў Вакульскі… – прабубніў Марушэвіч.

– Значыць, не Лесер?

– Не.

Увесь гэты час служанка баранесы паводзіла сябе вельмі дзіўна: яна чырванела, бялела, хавалася сярод лавак…

Суддзя скоса пазіраў на яе і, нарэшце, сказаў:

– Цяпер панна хай нам скажа, што здарылася з лялькаю. Толькі прашу казаць праўду, бо пастаўлю панну пад прысягу.

Тая з жахам схапілася за галаву, падбегла да стала і паспешліва адказала:

– Лялька разбілася, пане…

– Тая ваша лялька, пані Кшэшоўскае?..

– Тая…

– Ну хай разбілася ў яе галава, а рэшта дзе?

– На падстрэшку, пане… Авой, што са мною будзе!

– Нічога з паннаю не будзе, горш было б, каб не сказала праўду. А пані ісціца чуе, што адбылося?

Баранеса апусціла вочы і склала крыжам рукі на грудзях, як пакутніца.

Суддзя пачаў пісаць. Ягамосць, што сядзеў на другой лаўцы (вядома, прасавальшчык), азваўся да дамы з чырвоным тварам:

– А што, украла?! Бачыш, пані, як плявузгаць? Га?..

– Калі кабета прыгожая, дык і з крымінальнае справы выграбецца, – сказала чырванатварая дама сваёй суседцы.

– Але пані не выграбецца… – прамармытаў прасавальшчык.

– Дурань пан!..

– Пані яшчэ дурнейшая…

– Ціха! – закрычаў суддзя.

Загадана было ўсім устаць, і пачулі мы вырок, які ў поўнай меры апраўдваў пані Стаўскую.

– Зараз, – сказаў суддзя, скончыўшы чытаць, –пані можа падаць скаргу пра абгавор.

Ён спусціўся ў залу, паціснуў руку пані Стаўскай і дадаў:

– Мне вельмі прыкра, што я пані судзіў, і мне вельмі прыемна, што магу павіншаваць.

У пані Кшэшоўскае пачаліся спазмы, а дама з чырвоным тварам уздыхнула і сказала сваёй суседцы:

– На ладны тварык і суддзя квапіцца… Але дачакаюцца яны апошняга суду!

– Халера!.. Яна яшчэ і блюзнерыць… – прамармытаў прасавальшчык.

Пайшлі мы да выхаду. Вакульскі падаў руку пані Стаўскай, з якой пайшоў наперад, а я асцярожна павёў па брудных сходах паню Місевічову.

– Я ж казала, што ўсё гэтак і скончыцца, – запэўнівала мяне старая. – А пан не верыў.

– Я не верыў?..

– Так, хадзіў пан, як атручаны… Езус! Марыя… А гэта што такое?

Апошнія яе словы тычыліся чэзлага студэнта, які разам са сваім таварышам чакаў перад брамаю, відавочна, пані Кшэшоўскую і, мяркуючы, што тая ўжо ідзе, зрабіў выгляд нябожчыка перад… пані Місевічовай!.. Але ўбачыў, што памыліўся, дык засаромеўся і пабег наперад.

– Паткевіч, стой, яны ўжо ідуць… – закрычаў пан Малескі.

– Ідзі да д’ябла! – крыкнуў пан Паткевіч. – Заўсёды мяне кампраметуеш.

Але ён пачуў крокі ў браме, вярнуўся ды яшчэ раз паказаў нябожчыка… Вірскаму!..

Гэта ўжо канчаткова адбіла ахвоту ў маладых людзей, і яны, вельмі злосныя, рушылі дадому па розных баках вуліцы.

Але, калі мы на брычках іх дагналі, дык яны ізноў ішлі разам і пакланіліся нам вельмі галантна.

ДЗЁННІК СТАРОГА КРАМНІКА

Я ведаю, чаму гэтак разгаварыўся пра справу пані Стаўскае. Вось чаму…

На свеце шмат недавяркаў, і сам я часам бываю недавяркам ды сумняюся ў Божым наканаванні. Не раз, калі палітычныя справы ідуць кепска або я бачу нэндзу людскую і трыумф лайдакоў (калі дазволена ўжываць гэтае слова), дык не раз я думаю: “Дурань стары, што завецца Ігнацы Жэцкі! Ты думаеш, Напалеоны вернуцца на трон, Вакульскі зробіць нешта надзвычайнае, бо ён здольны, і будзе шчаслівы, бо заслужыў?.. Ты думаеш, варона ты загуменная, што хоць у нягоднікаў і добра ўсё спачатку, а ў пачцівых людзей – кепска, але, урэшце, кепскія будуць зганьбаваныя, а добрыя праслаўленыя?.. Гэтага ты чакаеш?.. Дык дурнота твае чаканні!.. На свеце няма ніякага парадку, ніякае справядлівасці, а толькі барацьба. Калі ў гэтай барацьбе верх бяруць добрыя, тады добра, а калі кепскія – кепска. Але, каб існавала нейкая сіла, што спрыяе толькі добрым, пра гэта і марыць забудзь… Людзі як лісце, якое вецер ганяе. Закіне на траўнік, дык ляжаць на траўніку, а ўкіне ў бруд, дык ляжаць у брудзе…”

Гэтак я не раз думаў у хвіліны паняверкі. Але працэс над паняю Стаўскаю меў вынікам тое, што я ўвераваў: добрыя людзі раней ці пазней дачакаюцца справядлівасці.

Бо, калі падумаць… Пані Стаўская – шляхетная кабета, дык павінна быць шчаслівая, Стах – чалавек надзвычайнае вартасці, дык і ён павінен быць шчаслівы. Тым часам Стах скрозь незадаволены і маркотны (аж мне плакаць часам хочацца, калі гляджу яго!), а пані Стаўскую судзілі за крадзеж…

Дык дзе тая справядлівасць, якая ўзнагароджвае добрых?

Зараз убачыш яе, чалавеча малаверны! А каб канчаткова пераканацца, што ёсць на гэтым свеце парадак, запісвай наступныя прароцтвы:

Па-першае, пані Стаўская выйдзе замуж за Вакульскага і будзе з ім шчаслівая.

Па-другое, Вакульскі адрачэцца ад свае панны Ленцкае, а шлюб возьме з пані Стаўскаю ды будзе з ёю шчаслівы.