ЛЯЛЬКА

Вакульскі сціснуў кулакі, а пані Стаўская аглядала ўсіх па чарзе з гэткім лагодным спакоем, што я, каб быў скульптарам, узяў бы яе за мадэль статуі звінавачанае нявіннасці.

Потым, нягледзячы на пратэсты Марыяны, Гэлюня выбегла на сярэдзіну, схапіла маці за руку і ціха запыталася:

– Мама, а чаму гэты пан загадаў сюды прыйсці?.. Я нешта на вушка скажу: пэўна, мама не слухалася і цяпер мусіць стаяць у кутку…

– Падвучаная!.. – сказала чырванатварая кумка старэйшай.

– Каб пані гэтак здаровая была, – прамармытаў за ёю грубы голас.

– Сам, пан, будзь здаровы маёю крыўдаю… – злосна адказала кумка.

– А пані сканае ў сутаргах, і будуць у пекле прасаваць цябе маімі прасамі, – адказаў ёй антаганіст.

– Ціха! – голасна азваўся суддзя. – Што пані Кшэшоўская можа паведаміць у гэтай справе?

– Выслухай мяне, пане суддзя! – выступіла наперад і пачала дэкламаваць пані баранеса. – Ад памерлага дзіцяці засталася мне самая дарагая памятка – лялька, якая вельмі падабалася вось гэтай пані і яе дачцэ, – паказала яна на пані Стаўскую і яе дачку.

– Абвінавачаная бывала ў пані?

– Так, я наймала яе для шыцця…

– Але нічога ёй не заплаціла! – выгукнуў з канца залі Вірскі.

– Ціха! – утаймаваў яго суддзя.

– У той дзень, калі я гэту пані звольніла, – працягвала баранеса, – прапала ў мяне лялька. Я думала, памру, гэтак было мне шкада, і адразу падазрэнне на яе ўпала… Прадчуванні мае спраўдзіліся, бо праз некалькі дзён мой прыяцель, пан Марушэвіч, убачыў з акна, што гэта пані (якая жыве насупраць яго) трымае ў руках маю ляльку і пераапранае яе ў іншую сукенку, каб не пазналі.

Тады я пайшла да яго з маім праўным дарадцам і праз ларнетку ўбачыла, што, сапраўды, гэта мая лялька ў тае пані. Дык на другі дзень пайшла я да яе, забрала ляльку, якую пан бачыць тут на стале, і падала скаргу.

– А пан Марушэвіч упэўнены, што гэта тая лялька, якая была ў пані Кшэшоўскае?

– Якраз… уласна кажучы… пэўнасці не маю.

– Дык навошта пан Марушэвіч сказаў пра яе пані Кшэшоўскай?

– Уласна… я не ў тым значэнні…

– Не хлусі, пан! – закрычала баранеса. – Ты прыбег да мяне і рагатаў, кажучы, што Стаўская скрала ляльку, і гэта на яе вельмі падобна…

Марушэвіч змяніўся з твару, у яго выступіў пот, і ён нават пачаў пераступаць з нагі на нагу, што з’яўляецца доказам, хіба, вялікае скрухі.

– Мярзотнік, – прамармытаў Вакульскі досыць гучна.

Я заўважыў, аднак, што гэта заўвага не падбадзёрыла Марушэвіча. Наадварот, здавалася, ён яшчэ больш разгубіўся.

Суддзя звярнуўся да служанкі пані Кшэшоўскае:

– У вас была гэта лялька?

– Не ведаю, якая… – ціха адказала запытаная.

Суддзя паказаў ёй ляльку, але служанка маўчала, толькі міргала ды заломвала рукі.

– Ах, гэта Мімі!.. – закрычала Гэлюня.

– О, пані суддзя! – крыкнула баранеса. – Дачка сведчыць супраць маці…

– Ты ведаеш гэту ляльку? – спытаў суддзя ў Гэлюні.

– О, ведаю!.. Дакладна гэткая ж была ў пані ў тым пакойчыку…

– Гэта тая?

– О, не. Не тая… У той была шэрая сукенка і чорныя чаравічкі, а ў гэтай карычневыя чаравічкі!..

– Ну, так, – прамармытаў суддзя і паклаў ляльку на стол. – Што скажа пані Стаўская?

– Я купіла гэту ляльку ў краме пана Вакульскага…

– І колькі ж пані заплаціла за яе?.. – прашыпела баранеса.

– Тры рублі.

– Ха-ха-ха! – зарагатала баранеса. – Гэта лялька каштуе пятнаццаць…

– Хто прадаў пані гэту ляльку? – запытаўся суддзя ў Стаўскае.

– Пан Жэцкі, – адказала яна і пачырванела.

– Што скажа пан Жэцкі?..

Вось і настаў час для маёй прамовы. Сяк-так я пачаў:

– Шаноўны суддзя!.. З балесным здзіўленнем даводзіцца мне… Гэта значыць… бачу, пан, перад сабою трыумф злосці і гэта… пакрыўджаную…

Раптам мне перасохла ў горле так, што і слова ўжо не мог я вымавіць. На шчасце, азваўся Вакульскі:

– Жэцкі толькі прысутнічаў пры пакупцы, а ляльку прадаў я.

– За тры рублі? – спытала баранеса, і ў яе, як у яшчаркі, бліснулі вочы.

– Так, за тры рублі. Гэта тавар з дэфектам, якога мы пазбываемся.

– А ці прадаў бы пан гэту ляльку за тры рублі і мне таксама? – усё выпытвала баранеса.

– Не! Пані я ўжо ніколі і нічога не прадам у сваёй краме.

– Які пан мае доказ, што лялька купленая ў яго краме? – запытаўся суддзя.

– Вось, вось! – закрычала баранеса. – Якія доказы?..

– Ціха! – утаймаваў яе суддзя.

– Дзе пані купіла сваю ляльку? – спытаў у баранесы Вакульскі.

– У Лесера.

– Дык у нас ёсць доказ, – сказаў Вакульскі. – Гэтыя лялькі я прыводжу з-за мяжы па частках: асобна галовы, асобна тулавы. Няхай пан суддзя адпора галаву і пашукае ўнутры мой фірменны знак.

Пані баранеса занепакоілася.

Суддзя ўзяў у рукі ляльку, якая нарабіла гэтулькі звады, і сваім чыноўніцкім сцізорыкам разрэзаў ёй спачатку станік, а потым пачаў старанна адпорваць галаву ад тулава. Здзіўленая Гэленка спачатку прыглядалася да гэтай аперацыі, а потым ціха звярнулася да маці:

– Мама, навошта гэты пан распранае Мімі? Яна ж будзе саромецца…

Раптам яна зразумела, што адбываецца, і гучна заплакала, хаваючы твар у складках сукенкі пані Стаўскае:

– Ах, мама, навошта ён яе рэжа?.. Гэта страшна баліць!.. Мама, мама, я не хачу, каб Мімі рэзалі…