ЛЯЛЬКА

– Высакародны пане Жэцкі, – выгукнула старая. – Я гатова прысягнуць, што яна, небарака, ужо закахалася ў Вакульскага… Настрою няма, начэй не спіць, а ўсё ўздыхае ды марнее кабетка. А як вы ўчора тут былі, дык што з ёю рабілася… Я, маці, пазнаць яе не магла…

– Дык баста! – спыніў я яе. – Мой клопат, каб Вакульскі бываў у вас часцей, а пані… няхай падрыхтуе пані Гэлену. Вырвем Стаха з рук тае панны Ленцкае і… хіба, перад Святым Янам вяселле…

– Пабойся Бога, а Людвічак?..

– Памёр, памёр… – кажу я. – Галаву даю, што нежывы…

– Дык у такім разе – воля Божая…

– Толькі прашу пані трымаць усё ў сакрэце. Занадта вялікія стаўкі.

– За каго пан мяне лічыць, пане Жэцкі? – абурылася старая. – Тут… тут… – пастукала яна сябе ў грудзі, – тут кожная таямніца ляжыць, як у магіле. А пагатоў таямніца майго дзіцяці і таго шляхетнага чалавека.

Мы былі моцна ўзрушаныя.

– Што ж, – прамовіў я праз хвіліну, збіраючыся ўжо ісці, – што ж, ці мог хто думаць, каб гэткая драбяза, як лялька, магла спрычыніцца да шчасця дваіх людзей?

– Лялька?

– Ну а як жа?! Каб пані Стаўская не купіла ў нас ляльку, дык не было б і суду, Стаха не ўзрушыў бы лёс пані Гэлены, а пані Гэлена не пакахала б яго, вось і не пабраліся б яны… Бо, праўду кажучы, калі ў душы Стаха абудзілася нейкае пачуццё да пані Стаўскае, дык толькі пасля таго суду.

– Абудзілася, кажаш, пан?..

– Уга! Ці ж пані не бачыла, як яны ўчора шапталіся на той канапе?.. Вакульскі даўно ўжо не быў гэтакі вясёлы, нават узрушаны, як учора…

– Бог цябе паслаў, каханы пане Жэцкі! – выгукнула старая і на развітанне пацалавала мяне ў галаву.

Сёння я задаволены сабою і без залішняе сціпласці мушу прызнаць, што маю метэрніхаўскую галаву²²⁹. Якая добрая ідэя прыйшла мне закахаць Стаха ў пані Гэлену, і як добра я справіў, каб ім не заміналі!..

На сённяшні дзень няма ўжо ў мяне сумневаў, што і пані Стаўская, і Вакульскі трапілі ў пастаўленую на іх пастку. Яна за некалькі тыдняў схуднела (але выглядае яшчэ лепей, чартоўка!), а ён фармальна губляе галаву. Калі ўвечары ён не ў Ленцкіх, – а трапляе ён туды, зрэшты, не часта, бо панна ўсё балюе, – дык зараз жа выбіраецца дзяцюк да пані Стаўскае і сядзіць там аж да паўночы. А як тады ён ажыўляецца, як расказвае ёй розныя гісторыі пра Сібір, пра Маскву, пра Парыж!.. Я ведаю, бо хоць і не бываю там вечарамі, каб не перашкаджаць ім, але апавядае мне ўсё пані Місевічова назаўтра. Вядома, пад вялікім сакрэтам.

Адно мне толькі не падабалася.

Я даведаўся, што Вірскі часам наведваецца да нашых паняў і, вядома, палохае буркаванне маладое пары, дык я сабраўся да яго, каб перасцерагчы.

І вось, ужо апрануты, выходжу я з дому, аж спатыкаю ў сенцах Вірскага. Дык мы вяртаемся, запальваем святло і пачынаем гутарыць пра палітыку… Неўзабаве змяняю я тэму і кажу абыякавым тонам:

– Я хацеў пану канфідэнцыяльна паведаміць…

– Я ўжо ведаю, ведаю!.. – кажа ён і рагоча.

– Што пан ведае?

– А што Вакульскі закахаўся ў пані Стаўскую.

– Раны Боскія! – крычу я. – Хто пану сказаў?..

– Ну, перадусім не бойся, пан, за сакрэтнасць, – кажа ён паважна. – У нашым доме сакрэт, як у калодзежы…

– Але хто пану сказаў?

– Бачыш, пан, мне сказала жонка, а сама яна даведалася пра гэта ад пані Каляровае…

– А яна адкуль?

– Пані Каляровай сказала пані Радзіньская, а пані Радзіньскай у найвялікшай таямніцы сказала гэта пані Дэнова, ведаеш, пан, тая прыяцелька пані Місевічовае.

– Якая ж неабачлівая пані Місевічова!..

– Але! – кажа Вірскі. – А што ёй было рабіць, нябозе, калі Дэнова напала на яе, што Вакульскі праседжвае ў іх ледзь не да раніцы, і справа тут нячыстая… Вядома, узрушаная старая заявіла ёй, што гэта не фіглі-міглі, а справа ідзе да сакраманту, можа, пабяруцца яны яшчэ да Святога Яна.

Аж мне галава забалела, але што рабіць? Вой, бабы, бабы!..

– Што ж чуваць у горадзе? – пытаюся я ў Вірскага, каб скончыць непрыемную размову.

– Скандалы, – кажа ён. – Скандалы з баранесаю! Але дай мне, пан, цыгару, бо гэта дзве доўгія гісторыі.

Падаў я цыгару, а ён расказаў рэчы, якія канчаткова пераканалі мяне, што злыдні раней ці пазней мусяць быць пакараныя, а добрыя – узнагароджаныя, і што ў самым закамянелым сэрцы цьмее іскра сумлення.

– Даўно пан быў у нашых дам? – пачынае Вірскі.

– Дні чатыры ўжо, пяць… – адказваю я. – Разумее пан, я не хачу перашкаджаць Вакульскаму… і пану гэта раю. Маладыя хутчэй паразумеюцца між сабою без нас, старых.

– Прашу прабачэння! – перабівае Вірскі. – Мужчына пяцідзесяцігадовы не стары, а толькі даспелы…

– Як яблык, якому час упасці.

– Маеш, пан, рацыю. Мужчына пяцідзесяцігадовы вельмі схільны да таго, каб упасці. І каб не жонка ды дзеці… Пане Ігнацы!.. Пане Жэцкі!.. Няхай мяне д’яблы возьмуць, каб не паспаборнічаў я з маладымі. Але, пане, жанаты чалавек – гэта калека. Кабеты на яго не глядзяць, хаця ж… пане Ігнацы…

Тут вочы ў яго загарэліся, і ён наладзіў гэткую пантаміму, што калі ён сапраўды набожны, дык мусіць заўтра ж ісці да споведзі.