ЛЯЛЬКА

Ледзьве баранеса апрытомнела, як адвакат пачаў намаўляць яе, каб яна падала ў суд і на Паткевіча, і на Малескага. Але баба ўжо так баіцца працэсаў, што толькі зганіла свайго дарадцу і прысягнула, што з гэтае пары аніводнаму студэнту не здасць кватэру, хай лепш пустая стаіць.

Потым, як мне казалі, яна плакала і прасіла Марушэвіча, каб той угаварыў барона перапрасіць яе ды вярнуцца.

“Я ведаю, – галасіла яна, – што ў яго не засталося ўжо ані гроша, за кватэру плаціць няма чым і нават харчуюцца яны са сваім лёкаем у крэдыт. Але я гатовая ўсё забыць і заплаціць яго даўгі, абы ён абдумаўся ды вярнуўся дадому. Без мужчыны не дам рады з гэтакім домам… сканаю я тут за год…”

– У гэтым я бачу кару Божую, – скончыў Вірскі, здзьмуваючы попел з цыгары. – А прыладаю тае кары будзе барон…

– А другая гісторыя? – спытаў я.

– Другая карацейшая, але яшчэ больш цікавая. Уяві сабе, пан, баранеса Кшэшоўская была ўчора з візітам у пані Стаўскае…

– Авой, ліха… – прамармытаў я. – Не чакай дабра…

– Ды не, – прамовіў Вірскі. – Баранеса прыйшла да пані Стаўскае, плакала аж заходзілася і ледзь не на каленях прасіла абедзвюх дам, каб даравалі ёй той працэс наконт лялькі, бо іначай не будзе ёй спакою да канца жыцця.

– І яны абяцалі ўсё забыць?

– Не толькі абяцалі, але пацалавалі яе і нават згадзіліся папрасіць, каб прабачыў ёй Вакульскі, якога баранеса вельмі хваліла…

– Ат жа д’ябал!.. – закрычаў я. – Нашто ж яны размаўлялі з ёю пра Вакульскага?.. Бяды не ставала…

– Дарэмна, пан, – супакойваў мяне Вірскі. – Кабета ў скрусе, каецца за грахі свае і абавязкова выправіцца.

Была ўжо поўнач, калі ён пайшоў. Я не затрымліваў яго, бо ён мяне сваёю верай у скруху баранесы раззлаваў. Уга! Зрэшты, хто яе ведае, можа, і праўда абдумалася?..

POSTSCRIPTUM. Я быў упэўнены, што ў Мак-Магона атрымаецца замах на карысць малога Напалеонка. Тым часам сёння даведваюся, што Мак-Магон зрынуты, прэзідэнтам рэспублікі стаў мешчанін Грэў, а малы Напалеонак паехаў на вайну ў нейкі Непал у Афрыцы.

Што зробіш, няхай хлапчына вучыцца ваяваць. Праз якіх паўгода вернецца праслаўлены, ажно французы гвалтам будуць цягнуць яго да сябе, а мы тым часам – ажэнім Стаха з паняю Гэленай.

О, бо я, калі вазьмуся за нешта, дык карыстаюся метэрніхаўскімі прыёмамі ды разумею натуральны ход рэчаў.

Няхай жыве Францыя з Напалеонамі, а Вакульскі з паняю Стаўскаю!..

ДАМЫ І КАБЕТЫ

У прамінулы ўжо карнавал ды цяпер, падчас вялікага посту, фартуна зноў, трэці ці чацвёрты раз, ласкава зірнула на дом пана Ленцкага. Яго салон быў поўны гасцей, а ў вітальню візітоўкі сыпаліся, як снег. І зноў пан Тамаш апынуўся ў тым шчаслівым становішчы, калі не толькі меў візіцёраў, але нават мог абіраць, каго прымаць.

– Пэўна, хутка ўжо я памру, – казаў ён дачцэ. – Маю, аднак, тое пацяшэнне, што людзі ацанілі мяне хоць перад смерцю.

Панна Ізабэла слухала яго з усмешкаю. Яна не хацела развейваць бацькавы ілюзіі, але была ўпэўненая, што рой візіцёраў ушаноўвае яе, не бацьку.

Вось жа, пан Навіньскі, самы элегантны распарадчык баляў, найчасцей танцаваў з ёю, не з бацькам. Пан Мальбарг, узор добрых манер і аракул моды, з ёю гутарыў, не з бацькам. А пан Шастальскі, прыяцель гэтых дваіх, не з-за бацькі, а з-за яе адчуваў сябе няшчасным ды несуцешным. Пан Шастальскі выразна прызнаўся ёй у гэтым і, хоць не быў лепшым танцорам, як пан Навіньскі, ды аракулам моды, як пан Мальбарг, быў усё ж прыяцелем паноў Навіньскага і Мальбарга. Жыў ён побач з імі, разам з імі абедаў, разам з імі замаўляў сабе англійскія або французскія гарнітуры, а дамы сталага веку, якія не маглі заўважыць за ім нічога выключнага, называлі яго, прынамсі, паэтычнаю натураю.

Толькі адзін дробны факт, адно меркаванне змусіла панну Ізабэлу шукаць таямніцу яе трыумфаў у іншым кірунку.

Падчас аднаго з баляў яна звярнулася да панны Пантаркевічоўны са словамі:

– Ніколі я так добра не бавілася ў Варшаве, як сёлета.

– Бо ты выклікаеш захапленне, – коратка адказала панна Пантаркевічоўна, закрываючыся веерам, нібы хацела схаваць міжвольнае пазяханне.

– Панны ў гэтым узросце ўмеюць быць цікавымі, – на поўны голас азвалася пані з дэ Гінсаў Упадальская да пані з Фертальскіх Выўратніцкае.

Рух веера панны Пантаркевічоўны ды слоўца пані з дэ Гінсаў Упадальскае прымусілі панну Ізабэлу задумацца. Яна была дастаткова разумная, каб не ацаніць сітуацыю, да таго ж гэтак ясна пракаментаваную.

“Пра які яны ўзрост? – думала яна. – Дваццаць пяць гадоў яшчэ не ствараюць “таго ўзросту”… Што яны кажуць?..”

Яна адвярнулася і заўважыла позірк Вакульскага, які не зводзіў з яе вачэй. А паколькі абіраць даводзілася між тым, каб прыпісаць свой трыумф або “таму ўзросту”, або Вакульскаму, дык… яна пачала думаць пра Вакульскага.

Хто ведае, ці не быў ён ненаўмысным творцам агульнага захаплення ёю?..

Яна пачала прыгадваць.