ЛЯЛЬКА

Наогул, я ўжо пераканаўся, што са шляхтаю гэтак: ані да навукі, ані да гандлю не маюць яны розуму, да працы іх не прымусіш, а да бутэлькі, бойкі ды юрлівасці яны заўжды гатовыя, хоць бы магілаю ўжо смярдзелі. Паскуднікі!

– Добра, добра, – кажу я, – пане Вірскі, але што мне пан хацеў расказаць?

– А! Якраз збіраўся, – кажа ён і дыміць цыгараю, як кацёл з асфальтам. – Памятае пан тых студэнтаў з нашае камяніцы, што жылі над баранесаю?..

– Малескі, Паткевіч і яшчэ трэці. Хіба можна забыць тых д’яблаў? Гарэзнікі!

– Яшчэ якія! – пацвердзіў Вірскі. – Хай мяне Бог пакарае, калі пры тых вісусах можна было трымаць маладую кухарку больш за восем месяцаў. Пане Жэцкі! Кажу табе, яны ўтрох забяспечвалі дзецьмі ўсе прытулкі… Іх, відаць, ва ўніверсітэце гэтаму вучаць. Бо ў мой час на вёсцы, калі бацька, маючы маладога сына, аддаваў тры або чатыры каровы за год… фью! фью! нават ксёндз пробашч абражаўся, каб не псавалі яму авечак. А гэтыя, пане…

– Меўся пан расказаць пра баранесу, – заўважыў я, бо не люблю, калі сівагаловыя мелюць лухту.

– Менавіта… Вось жа… Найгоршы з іх, халера, той Паткевіч, які нябожчыка ўдае. Як вылезе поцемку той вычварэнец на лесвіцу, дык кажу табе, гэткі ўсчынаецца піск, нібы чароды пацукоў там бегаюць…

– Меўся ж пан пра баранесу…

– Менавіта… Вось жа, мосці дабрадзею… Ну, і Малескаму нічога не бракуе!.. Вось жа, як пану вядома, баранеса дамаглася выроку, каб хлопцы восьмага выбраліся. А ім ані ў галаве… Восьмага, дзявятага, дзясятага… яны сядзяць, а ў пані Кшэшоўскае ад злосці пячонка псуецца. Нарэшце, парадзілася яна з тым сваім няўдаліцам адвакатам ды з Марушэвічам і 15 лютага прыперла каморніка з паліцыяй.

Уздзіраюцца каморнік з паліцыянтамі на чацвёрты паверх, стук-стук! – дзверы ў хлопцаў замкнёныя, а адтуль пытаюцца: “Хто там?” – “Імем закона адчыніце!” – кажа каморнік. “Закон законам, – кажуць з сярэдзіны, – але ў нас ключа няма. Нехта нас замкнуў, напэўна, пані баранеса”.

“Панове, кпіны з улады строіце, – кажа каморнік. – А ведаеце, панове, што мусіце выбрацца” – “Яно так, – кажуць з сярэдзіны, – але ж праз дзірку для ключа мы не выйдзем. Хіба што…”

Вядома, каморнік пасылае вартаўніка па слесара, і чакаюць яны з паліцыяй на сходах. Праз нейкія паўгадзіны прыходзіць слесар. Адчыніў ён звычайны замок адмычкаю, а англійскаму замку не можа даць рады. Круціць, верціць – усё дарэмна… Цягнецца ён зноў уніз па інструмент, зноў мінае з паўгадзіны, а тым часам на падворку – натоўп, крык, а на трэцім паверсе пані баранеса б’ецца ў жахлівым прыпадку.

Каморнік па-ранейшаму чакае на сходах, аж тут бяжыць да яго Марушэвіч. “Пане, – крычыць ён, – зірні, што яны вырабляюць…” Каморнік выбягае на дзядзінец і бачыць гэткую сцэну.

Акно на чацвёртым паверсе адчыненае (падумай, пан, у лютым!), і з таго акна ляцяць на падворак сеннікі, коўдры, кніжкі, чарапы і гэтак далей. Праз нейкі час з’язджае на шнуры куфар, а пасля яго – ложак.

“Ну, што пан на гэта скажа?” – крычыць Марушэвіч.

“Трэба напісаць пратакол, – кажа каморнік. – Зрэшты, яны выбіраюцца, дык, можа, не варта ім перашкаджаць”.

Потым новая з’ява. У адчыненым акне на чацвёртым паверсе паказваецца крэсла, на крэсле сядзіць Паткевіч, двое калег пхаюць яго і… мой Паткевіч едзе па шнуры долу на крэсле!.. Тут ужо і каморнік ледзь не самлеў, а адзін з паліцыянтаў перахрысціўся.

“Скруціць ён сабе карак! – перамаўляюцца бабы. – Езус, Марыя! Ратуйце душу яго…” Марушэвіч, як чалавек нервовы, уцёк да пані Кшэшоўскае, а крэселка з Паткевічам тым часам затрымліваецца на вышыні трэцяга паверха пры акне баранесы.

“Годзе ўжо, панове, жартаў!” – крычыць каморнік двум калегам Паткевіча, якія яго апускалі.

“Але! У нас шнура не хапае…” – кажуць тыя.

“Ратуйся, Паткевіч!” – крычыць зверху Малескі.

На дзядзінцы гвалт. Бабы, усе як адна, моцна ўстрывожаныя, каб не скалечыўся Паткевіч, пачынаюць вішчаць, паліцыянты стаяць слупам, а каморнік зусім разгубіўся.

“Станавіся, пан, на парапет!.. Разбівай акно!..” – крычыць ён Паткевічу.

Майму Паткевічу двойчы паўтараць не трэба. Як пачаў ён барабаніць у акно баранесы, дык Марушэвіч не толькі сам адчыніў яму, але яшчэ і ўласнаручна ўцягнуў хлопца ў пакой.

Нават баранеса прыбегла занепакоеная ды кажа Паткевічу:

“Божа міласэрны! І трэба пану гэткае фіглярства?”

“Іначай я не меў бы прыемнасці развітацца з шаноўнай пані,” – адказвае Паткевіч, і, як я разумею, паказаў ёй гэткага нябожчыка, што звалілася баба на падлогу з лямантам:

“Няма каму мяне бараніць!.. Няма ўжо мужчын!.. Мужчыны!.. Мужчыны!..”

Галасіла яна так, што чуваць было на ўвесь двор, а каморнік зразумеў яе крык не так, як трэба, ды кажа паліцыянтам:

“Але ж і хваробу займела бедная кабета!.. Дзіва што, ужо гады два жыве без мужа”.

Паткевіч, будучы медыкам, памацаў баранесе пульс, загадаў даць ёй валяр’янкі ды спакойна пайшоў. А тым часам у іх кватэры слесар пачаў ламаць англійскую засаўку. Калі ён скончыў і добра папсаваў дзверы, Малескі раптам успомніў, што абодва ключы – ад замка і ад засаўкі – у яго ў кішэні.