ЛЯЛЬКА

Праз чвэрць гадзіны панна Жэжухоўская запатрабавала пазнаёміць яе з Вакульскім, а цягам наступнае чвэрці – паведаміла яму (з апушчанымі вачыма), што, паводле яе меркавання, найпрыгажэйшая роля кабеты ў тым, каб гаіць зраненыя сэрцы, якія пакутуюць моўчкі.

Аднойчы ў канцы сакавіка Вакульскі прыйшоў да панны Ізабэлы і заспеў яе ў цудоўным настроі.

– Якая навіна! – выгукнула яна, вітаючы яго нязвыкла радасна. – Ці ведае пан, што прыязджае знакаміты скрыпач Малінары?

– Малінары? – перапытаў Вакульскі. – А! Я бачыў яго ў Парыжы.

– Пан гэтак холадна яго згадвае? – здзівілася панна Ізабэла. – Пану не спадабалася, як ён іграе?

– Магу прызнацца пані, я нават не заўважыў, як ён іграе.

– Гэта немагчыма!.. Няўжо пан не чуў? Пан Шастальскі (ну, але ён заўсёды перабольшвае) сказаў, што толькі слухаючы Малінары мог бы памерці без шкадавання. Пані Выўратніцкая захопленая ім, а пані Жэжухоўская мае намер зладзіць раўт у гонар яго.

– Як мне здаецца, гэта даволі пасрэдны скрыпач.

– Але ж, пане!.. Пан Рыдзеўскі і пан Печарскі мелі магчымасць бачыць яго альбом, складзены з адных толькі рэцэнзій… Пан Печаркоўскі кажа, што гэты альбом падаравалі Малінары аматары. Дык усе еўрапейскія рэцэнзенты называюць яго геніяльным.

Вакульскі паківаў галавою.

– Я бачыў яго ў зале, дзе самыя дарагія месцы каштавалі два франкі.

– Гэта немагчыма, гэта, хіба, не ён… Ён атрымаў ордэн ад Святога Айца, персідскі шах надаў яму тытул… Пасрэдныя скрыпачы не маюць гэтакіх адзнак.

Вакульскі са здзіўленнем глядзеў на расчырванелы твар і ззяючыя вочы панны Ізабэлы. Гэтыя аргументы былі такімі моцнымі, што ён засумняваўся ва ўласнай памяці і сказаў:

– Можа быць.

Але на панну Ізабэлу яго абыякавасць да мастацтва зрабіла прыкрае ўражанне. Яна спахмурнела і да канца дня размаўляла з Вакульскім досыць холадна.

“Дурань я! – падумаў ён, калі сыходзіў. – Вечна сапсую ёй настрой. Калі яна меламанка, дык для яе святатацтва маё меркаванне пра Малінары…”

І ўвесь наступны дзень ён горка дакараў сябе, што не разумее мастацтва, што ён гэткі прастакаваты, недалікатны, нават не шануе панну Ізабэлу.

“Гэта ж ясна, – казаў ён сам сабе, – што знакаміты той скрыпач, які на яе робіць уражанне, а не той, які мне падабаецца. Трэба быць нахабнікам, каб выказваць гэткія безапеляцыйныя меркаванні, пагатоў я, відаць, не ацаніў яго…”

Яму стала сорамна.

На трэці дзень ён атрымаў кароценькі ліст ад панны Ізабэлы, якая пісала:

“Павінен пан дапамагчы мне пазнаёміцца з Малінары, але гэта абавязкова, абавязкова… Я абяцала цётцы, што ўгавару яго зайграць у яе прытулку, дык пан разумее, як мне гэта важна”.

У першы момант Вакульскаму здалося, што збліжэнне з геніяльным скрыпачом будзе адной з самых цяжкіх задач, якія яму даводзілася вырашаць. На шчасце, ён прыгадаў, што мае знаёмага музыканта, які не толькі завёў знаёмства з Малінары, але хадзіў за ім, як цень, і праседжваў у таго днямі.

Калі ён падзяліўся сваім клопатам з музыкантам, той спачатку вырачыў вочы, потым зморшчыў бровы, нарэшце, пасля доўгага роздуму, адказаў:

– О, гэта цяжка, вельмі цяжка, але дзеля пана пастараемся. Толькі я мушу падрыхтаваць яго, настроіць на адпаведны лад… І ведае пан, як мы зробім?.. Няхай пан заўтра прыйдзе ў гатэль а першай, я там буду на сняданні. Тады няхай пан непрыкметна пакліча мяне праз слугу, а я ўжо выстараюся для пана аўдыенцыю.

Гэтыя перасцярогі і тон, якімі яны былі зробленыя, прыкра здзівілі Вакульскага, але ў прызначаны час ён прыйшоў у гатэль.

– Пан Малінары тут? – запытаўся ён у швейцара.

Швейцар, чалавек знаёмы, адправіў памочніка наверх, а сам завёў гутарку з Вакульскім:

– Вось, вяльможны пане, як тлумна стала ў гатэлі праз таго італьянца!.. Ідуць, як да цудоўнага абраза, а найбольш кабеты…

– Ажно так?!

– Так, вяльможны пане. Гэткая найперш прысылае яму ліст, потым – букет і, нарэшце, сама прыходзіць пад вуаллю, бо думае, што ніхто яе не пазнае… Слугам на смех, пане!.. Ён і не кожную яшчэ прымае, хоць некаторыя даюць лёкаю аж тры рублі. Але часам, пад настрой, бярэ хлапчына яшчэ два нумары ў розных канцах калідора, і ў кожным іншую весяліць… Заядлы, халера…

Вакульскі зірнуў на гадзіннік. Мінула ўжо хвілін дзесяць, дык ён не стаў больш чакаць, развітаўся са швейцарам і пайшоў па сходах, адчуваючы, як закіпае ад гневу.

“Бач ты, шарамыга! – думаў ён. – Але ж і кабеткі – добрыя штучкі…”

Яго дагнаў задыханы памочніка швейцара.

– Пан Малінары, – сказаў ён, – загадаў прасіць, каб ясны пан хвілінку пачакаў…

Вакульскі ледзь не даў пасланцу па карку, але стрымаўся і… пайшоў далей.

– Ясны пан сыходзіць?.. Што мне сказаць пану Малінары?..

– Скажы яму, каб… Разумееш?

– Скажу, ясны пане, але ён не зразумее, – адказаў задаволены лёкай.

А сам пабег да швейцара:

– Хоць адзін знайшоўся, які раскусіў гэтага шчанюка італьянца… Гіцаль! Нос задзірае, а пакуль збярэцца даць чалавеку дзесяць капеек, дык тры разы ў руках пакруціць… Лягавая сука нарадзіла гэткага вырадка… Гніляк, прайдзісвет, капернік²³⁴…