ЛЯЛЬКА

– Ну, ну, – прамовіла яна, – няхай пан супакоіцца і не перабольшвае… Слова гонару (хоць кабеты, падобна, не маюць гонару), запэўніваю пана, што наша размова застанецца паміж намі. Зрэшты, я ўпэўненая, Бэла і сама прабачыла б пану яго нястрыманасць. Гэта было несправядліва, але… закаханым прабачаецца і не такая несправядлівасць.

Вакульскі пачаў цалаваць ёй у абедзве рукі, але яна іх вырвала.

– Прашу без заляцанняў да мяне, бо для закаханае кабеты мужчына з’яўляецца алтаром… А цяпер вылазь, пан. Ідзі вось туды, да Бэлы і…

– І што, пані?

– І прызнай, што я ўмею выконваць абяцанні.

Яе голас задрыжаў, але Вакульскі гэтага не заўважыў. Ён выскачыў з карэты і пабег да камяніцы, дзе жылі Ленцкія і каля якое яны якраз спыніліся.

Калі Мікалай адчыніў яму дзверы, ён загадаў паведаміць пра сябе панне Ленцкай. Яна была адна і прыняла яго адразу, зачырванелая і збянтэжаная.

– Так даўно не быў пан у нас, – сказала яна. – Ці не быў пан хворы?..

– Горш, пані, – адказаў ён стоячы. – Я моцна абразіў пані без прычыны…

– Пан – мяне?..

– Так, пані. Я абразіў пані падазрэннем. Я быў, – казаў ён прыглушаным голасам, – я быў на канцэрце ў панства Жэжухоўскіх… І пайшоў адтуль, нават не развітаўшыся з пані… Не хачу болей пра гэта гаварыць… Толькі разумею, што пані мае права не прымаць мяне, як чалавека, не здольнага ацаніць пані… Насмеліўся падазраваць…

Панна Ізабэла глыбока зазірнула яму ў вочы, працягнула руку і сказала:

– Прабачаю… няхай пан сядае.

– Няхай пані не спяшаецца з прабачэннем, бо гэта можа абудзіць ува мне надзею…

Яна задумалася.

– Божа, што ж мне рабіць?.. Няхай ужо мае пан надзею, калі гэта для пана так важна…

– І гэта пані кажа, пані Ізабэла?

– Гэтак, відаць, было прызначана, – адказала яна з усмешкаю.

Ён з жарсцю пацалаваў ёй у руку, якую яна не бараніла, потым адышоў да акна і нешта зняў з шыі.

– Няхай пані прыме гэта ад мяне, – сказаў ён і падаў ёй залаты медальён на ланцужку.

Панна Ізабэла з цікавасцю пачала яго разглядаць.

– Дзіўны прэзент, праўда? – працягваў Вакульскі, адчыняючы медальён. – Бачыць пані гэтую бляшку, лёгкую, як павуцінка? Але гэта каштоўнасць, якое няма ні ў адной скарбніцы свету, гэта зярнятка вялікага адкрыцця, здольнага змяніць чалавецтва. Хто ведае, ці не народзяцца з гэтае бляшкі паветраныя караблі. Але гэта няважна… Аддаючы яе пані, я ўручаю разам і сваю будучыню…

– Дык гэта талісман?

– Амаль. Дзякуючы гэтай рэчы, я гатовы быў выехаць з краю ды ўвесь маёнтак і рэшту жыцця прысвяціць новай працы. Яна магла аказацца пустою стратаю часу, але думка пра яе была адзінаю саперніцаю пані. Адзінаю… – паўтарыў ён з націскам.

– Збіраўся пан пакінуць нас?

– Нават яшчэ сёння раніцою. Таму і аддаю пані гэты амулет. З гэтае хвіліны, апроч пані, няма ўжо мне іншага шчасця на свеце. Засталася мне толькі пані або смерць.

– Калі так, я бяру пана ў няволю, – прамовіла панна Ізабэла і павесіла медальён сабе на шыю, а закладаючы яго ў станік, яна апусціла вочы і пачырванела.

“Які я нягоднік, – падумаў Вакульскі. – І гэткую кабету я падазраваў… Ах, нікчэмнік…”

Калі ён вярнуўся ў краму, дык так ззяў, што пан Ігнацы амаль спалохаўся.

– Што з табою? – спытаў ён.

– Павіншуй мяне. Я нарачоны панны Ізабэлы.

Але Жэцкі замест таго, каб віншаваць, моцна збялеў.

– Я атрымаў ліст ад Мрачэўскага, – сказаў ён праз момант. – Сузін, як ты ведаеш, яшчэ ў лютым выправіў яго ў Францыю.

– І што?.. – перапыніў яго Вакульскі.

– Вось, піша мне з Ліёну, што Людвік Стаўскі жывы і знаходзіцца ў Алжыры, але пад прозвішчам Эрнэста Валтэра. Падобна, гандлюе віном. Год таму нехта яго бачыў.

– Спраўдзім, – адказаў Вакульскі і няспешна занатаваў адрас.

З таго часу кожны вечар ён праводзіў у панства Ленцкіх, нават атрымаў запрашэнне заўсёды абедаць у іх.

Праз некалькі дзён прыйшоў да яго Жэцкі.

– Што, стары! – выгукнуў Вакульскі. – Як там князь Люлю?.. Яшчэ гневаешся на Шлянгбаўма, што наважыўся купіць краму?..

Стары крамнік пахітаў галавою.

– Пані Стаўская, – сказаў ён, – ужо не ў Мілеравай… Прыхварэла… Кажа пра ад’езд з Варшавы… Можа, зайшоў бы ты да іх?..

– Праўда, варта зайсці, – адказаў ён, паціраючы лоб. – Ты размаўляў з ёю пра краму?

– Чаму ж не. Нават пазычыў ёй тысячу дзвесце рублёў.

– Са сваіх сціплых зберажэнняў?.. Чаму было не пазычыць у мяне?..

Жэцкі нічога не адказаў.

А другой гадзіне дня Вакульскі паехаў да пані Стаўскае. Яна моцна зблажэла, яе чароўныя вочы былі вельмі маркотныя і здаваліся яшчэ большымі.

– Што гэта, – спытаў Вакульскі, – я чуў, што пані хоча з’ехаць з Варшавы?

– Так, пане… Муж вернецца, магчыма… – адказала яна глухім голасам.

– Мне Жэцкі казаў, і я, з дазволу пані, пастараюся спраўдзіць тую інфармацыю…

Пані Стаўская заплакала.

– Пан гэткі добры да нас, – прашаптала яна. – Няхай жа пан будзе шчаслівы.

У той самы час пані Вансоўская была з візітам у панны Ізабэлы і даведалася, што Вакульскі стаў яе жаніхом.

– Нарэшце… – прамовіла пані Вансоўская. – Я думала, ты ніколі не наважышся.