ЛЯЛЬКА

З тае хвіліны, калі ён папрасіў рукі і атрымаў згоду, апанавала яго дзіўнае замілаванне і спагадлівасць. Яму здавалася, што ён не толькі не мог зрабіць нікому прыкрасці, але нават сам не мог бараніцца ад крыўдаў, калі яны не тычыліся, вядома, панны Ізабэлы.

Затое ён адчуваў неадольную патрэбу рабіць дабро іншым. Апроч запісу ў тастаменце на карысць Жэцкага, ён прызначыў Лісецкаму і Клейну, сваім былым крамнікам, па чатыры тысячы рублёў у якасці кампенсацыі за тую шкоду, якую зрабіў ім, прадаўшы краму Шлянгбаўму. Прызначыў ён таксама каля дванаццаці тысяч рублёў інкасатарам, кур’ерам, парабкам і фурманам.

Венгельку ён не толькі справіў гучнае вяселле, але да сумы, раней паабяцанай маладым, дадаў яшчэ некалькі сотняў рублёў. Дачку фурмана Высоцкага, якая гэтым часам якраз нарадзілася, ён трымаў да хросту, а калі ўвішны бацька даў дзіцяці імя Ізабэла, Вакульскі паклаў ёй пяцьсот рублёў на пасаг.

Імя гэта было яму вельмі дарагое. Не раз, калі сядзеў у адзіноце, ён браў паперу і аловак ды без канца пісаў: Ізабэла… Іза… Бэла… а потым спальваў паперчыну, каб імя каханае не трапіла ў чужыя рукі. Быў у яго намер купіць пад Варшаваю невялікі фальварак, пабудаваць там вілу і назваць Ізабэліным. Ён прыгадаў, як падчас яго вандровак па гарах Уралу адзін навуковец знайшоў новы мінерал і раіўся з ім, як яго назваць. І ён дакараў сябе, што, не ведаючы тады панны Ізабэлы, не дадумаўся, аднак, назваць яго ізабелітам. Нарэшце, калі ён прачытаў у газетах пра адкрыццё новае планетоіды, вынаходнік якое таксама меў клопат з назваю, вырашыў прызначыць вялікую ўзнагароду таму з астраномаў, хто адкрые новае нябеснае цела і назаве яго Ізабэла.

Неадольная прывязанасць да аднае кабеты не вызваляла, аднак, ад думак пра іншую. Часам ён прыгадваў пані Стаўскую. Ён ведаў, што яна гатовая была ахвяраваць дзеля яго ўсім, і чуў нешта падобнае да папрокаў сумлення.

“Ну што ж тут зробіш?.. – казаў ён сабе. – Хіба я вінаваты, што кахаю гэту, а тая… Няхай бы яна забылася на мяне і была шчаслівая”.

Так ці іначай, але ён пастанавіў забяспечыць яе будучыню і атрымаць звесткі пра яе мужа.

“Няхай хоць не мае клопату пра заўтрашні дзень… І пасаг хай будзе дзіцяці…”

Амаль кожны дзень ён бачыў панну Ізабэлу ў атачэнні моладзі ды людзей сталых. Але яго не ўражвалі больш ані заляцанні мужчын, ані яе позіркі ды ўсмешкі.

“Гэткая ў яе натура, – думаў ён. – Яна не ўмее ані ўсміхацца, ані глядзець іначай. Яна, як кветка або сонца, якое міжвольна робіць шчаслівымі ўсіх, усіх зачароўвае прыгажосцю”.

Аднойчы ён атрымаў тэлеграму з Заслаўка з выклікам на пахаванне старшынёвай.

– Памерла?.. – прашаптаў ён. – Як шкада гэтае шляхетнае кабеты!.. Чаму я не наведаў яе перад смерцю?..

Ён засмуціўся, спахмурнеў, але – не паехаў на пахаванне старой, што гэтак зычліва да яго паставілася. Не меў адвагі расстацца з паннай Ізабэлай нават на некалькі дзён…

Ён ужо разумеў, што не належыць сам сабе, што ўсе яго думкі, пачуцці і прагненні, усе яго памкненні і надзеі прыкаваныя да гэтае адзінае кабеты. Каб яна памерла, яму не спатрэбілася б забіваць сябе, яго душа сама адляцела б за ёю, як птушка, што на хвіліну прысела адпачыць на галіне. Зрэшты, ён нават не гаварыў ёй пра каханне, як не гавораць пра вагу цела ці пра тое паветра, якое напаўняе чалавека і акружае з усіх бакоў. Калі цягам дня здаралася яму падумаць не пра яе, а пра нешта іншае, ён скаланаўся ад здзіўлення, як чалавек, што цудам апынуўся ў незнаёмай мясцовасці.

Гэта было не каханне, а экстаз.

Аднойчы, ужо ў маі, паклікаў яго пан Ленцкі.

– Уяві сабе, – сказаў ён Вакульскаму, – мы мусім ехаць у Кракаў. Гартэнзія хворая, хоча бачыць Бэлу (здаецца, справа аб спадчыне), ну і, вядома, яна рада была б пазнаёміцца з табою… Можаш ехаць з намі?..

– У любы момант, – адказаў Вакульскі. – Дык калі?

– Мусілі ехаць сёння, але адкладзецца, пэўна, да заўтра.

Вакульскі абяцаў быць заўтра гатовы. Калі ён развітаўся з панам Тамашам і зайшоў да панны Ізабэлы, дык даведаўся ад яе, што ў Варшаве знаходзіцца Старскі…

– Бедны хлапчына! – смяялася яна. – Атрымаў ад старшынёвай толькі дзве тысячы рублёў у год і дзесяць тысяч з цёплае рукі. Я раю яму з карысцю ажаніцца, але ён лічыць лепшым ехаць у Вену, а адтуль, відаць, у Монтэ-Карла… Я прапанавала, каб ён ехаў з намі. Будзе весялей, праўда?..

– Вядома, – адказаў Вакульскі, – пагатоў мы возьмем асобны вагон.

– Дык да заўтра!

Вакульскі ўпарадкаваў самыя пільныя справы, замовіў на чыгунцы салон-вагон да Кракава, і каля восьмае, адправіўшы свае рэчы, быў у панства Ленцкіх. Яны ўтраіх выпілі гарбаты і а дзясятай гадзіне накіраваліся на чыгунку.

– Дзе ж пан Старскі? – спытаў Вакульскі.

– Ці я ведаю? – адказала панна Ізабэла. – Можа, ён зусім не паедзе, гэткі бесклапотны!

Яны ўжо сядзелі ў вагоне, але Старскага ўсё яшчэ не было. Панна Ізабэла кусала вусны, кожную хвіліну выглядала ў акно. Нарэшце, пасля другога званка пан Старскі паказаўся на пероне.

– Мы тут, тут!.. – загукала панна Ізабэла.

Але малады чалавек не пачуў яе, дык Вакульскі выбег і прывёў яго ў вагон.

– Я ўжо думала, што пан не прыйдзе, – сказала панна Ізабэла.