ЛЯЛЬКА

– Так… ажаніцца!.. Прывязаць да сябе добрую і нявінную істоту, насмяяцца над высакароднымі пачуццямі, а думкамі быць дзесьці ў іншым месцы… І праз год або два, можа, яшчэ і заявіць, што з-за яе не ажыццявіў вялікія намеры…

– Палітыка? – таямніча прашаптаў Жэцкі.

– Што тая палітыка!.. Ужо меў я час і магчымасці, каб расчаравацца ў ёй… Ёсць нешта больш важнае за палітыку…

– Можа, вынаходніцтва таго Гейста?.. – спытаў Жэцкі.

– А ты адкуль ведаеш?

– Ад Шумана.

– А, праўда!.. Я і забыўся, што Шуман мусіць пра ўсё ведаць. Гэта таксама талент.

– І вельмі прыдатны. А табе вельмі раю: падумай пра пані Стаўскую, бо…

– Ты звядзеш яе?.. – усміхнуўся Вакульскі. – Зводзь, зводзь!.. Гарантую, што бедаваць вам не давядзецца.

– Цьху! Адчапіся!.. Свет бы перакуліўся з ног на галаву, каб гэтакі зносак, як я, думаў пра падобную кабету. Але ёсць нехта больш небяспечны… Мрачэўскі… Шалее за ёю, кажу я табе, і ўжо паехаў да яе трэці ці чацвёрты раз… Сэрца кабеты не камень…

– О, Мрачэўскі! Ён ужо не бавіцца ў сацыялізм?

– Дзе там! Кажа, што варта чалавеку адкласці першую тысячу рублёў ды яшчэ спазнацца з гэткаю прыгожаю кабетаю, як Стаўская, адразу палітыка выветрываецца з галавы.

– Небарака Клейн меў іншае меркаванне, – сказаў Вакульскі.

– Што той Клейн, калі ён такі малахольны!.. Добры хлапец, але які з яго крамнік… Мрачэўскі – вось перліна!.. Прыгажун, па-французску балбатаў, а як на кліентак пазіраў, як вусы падкручваў!.. Гэты не будзе спаць у шапку і выхапіць паню Стаўскую ў цябе з-пад носа… Пабачыш!..

Ён ужо сабраўся ісці, але з парога паўтарыў:

– Ажаніся з ёю, Стах, ажаніся… Ашчаслівіш кабету, выратуеш суполку, можа, і крама не прападзе. Што тыя вынаходніцтвы… Тыя лятальныя машыны… Хоць і яны, можа, прыдаліся б? – дадаў ён задумліва. – Ат! Рабі, як хочаш, але хутчэй вырашай са Стаўскаю, бо я адчуваю, што Мрачэўскі не ўпусціць свайго. Гэта хват! Машыны лятальныя… Уга! Адкуль мне ведаць?.. Можа, і гэта… можа, і гэта на нешта прыдасца.

Вакульскі застаўся адзін.

“Парыж ці Варшава?.. – думаў ён. – Там вялікая мэта, але няпэўная, а тут сотні людзей… На якіх я не магу глядзець…” – дадаў ён праз момант.

Ён падышоў да акна і нейкі час пазіраў на вуліцу, проста каб супакоіцца. Але ўсё яму не падабалася: рух калясак, мітусня пешых, іх заклапочаныя або ўсмешлівыя твары. А найбольш раздражнялі кабеты. Яму здавалася, што кожная – увасабленне недарэчнасці ды фальшу.

“Кожная знойдзе свайго Старскага, раней ці пазней, – думаў ён. – Кожная яго шукае”.

Неўзабаве зноў наведаў Вакульскага Шуман.

– Дарагі мой, – з рогатам закрычаў ён з парога, – нават каб ты выкінуў мяне за дзверы, буду назаляць табе сваімі візітамі…

– Чаму ж, заходзь часцей, – адказаў Вакульскі.

– Дык згодны? Цудоўна!.. Напалову вылечаны… Што значыць моцны мозг, аднак!.. Не мінула і сямі тыдняў цяжкае мізантропіі, а ўжо пачынаеш паблажліва ставіцца да роду людскога ды яшчэ ў маёй асобе… Ха-ха-ха!.. А каб яшчэ ўпусціць у тваю клетку нейкую шыкоўную кабеціну…

Вакульскі збялеў.

– Ну, ну… я ведаю, яшчэ рана… Хоць час ужо выходзіць на людзі. Гэта вылечыла б цябе канчаткова. Бо вазьмі, напрыклад, мяне, – правіў далей Шуман. – Пакуль я сядзеў у чатырох сценах, дык нудзіўся, як д’ябал у званіцы, а ледзьве паказаўся ў таварыстве, як маю ўжо безліч забаваў. Шлянгбаўм стараецца мяне адурыць і толькі дзівуецца, бо кожны дзень пераконваецца, што хоць міна ў мяне гэткая наіўная, але я навылёт бачу ўсе яго намеры. Ажно шанаваць мяне пачаў…

– Досыць сціплая забаўка, – заўважыў Вакульскі.

– Пачакай! Другую ўцеху спраўляюць мне аднаверцы фінансісты, бо ім здаецца, што я надзвычай спрытны дзялок, але яны, нягледзячы на гэта, здолеюць кіраваць мною, як ім захочацца… Уяўляю сабе іх балеснае расчараванне, калі яны пераканаюцца, што я ані надта пранырлівы, ані досыць прастакаваты, каб стаць пешкаю ў іх руках…

– А мяне ж угаворваў увайсці ў хаўрус з імі...

– Гэта іншае. Я і сёння ўгаворваю. На абачлівым хаўрусе з разумнымі жыдамі ніхто ніколі не страціў, прынамсі, у фінансах. Але адна справа быць хаўруснікам, а іншая – пешкаю, якою мяне хочуць зрабіць… Ах, жыдзяры! Вечныя шэльмы, хоць у лапсардаках, хоць у фраках…

– Табе, аднак, не перашкаджае гэта выхваляць іх, нават замірыцца са Шлянгбаўмам?..

– Гэта таксама іншае, – адказаў Шуман. – Жыды, паводле майго меркавання, самая геніяльная раса на свеце, і пры гэтым – мая раса, дык я імі захапляюся і, збольшага, люблю. А што да паразумення са Шлянгбаўмам… Пабойся Бога, Стах! Ці разумна нам грызціся паміж сабою, калі трэба ратаваць гэткую цудоўную справу, як суполка гандлю з імперыяй?.. Ты яе пакідаеш, дык альбо яна прападзе, альбо перахопяць яе немцы, і ў кожным выпадку край страціць. А так і краю нешта перападзе, і нам…

– Усё менш я цябе разумею, – заўважыў Вакульскі. – То жыды вялікія, то жыды шэльмы… Шлянгбаўма трэба не падпускаць да суполкі і, зноў жа, трэба яго туды прыняць… Калі жыды нешта займеюць, дык і край нешта атрымае… Поўны хаос!..