ЛЯЛЬКА

– Проста з Заслаўка, дзе сяджу ўжо амаль два месяцы, – адказаў Ахоцкі. – Д’ябал, у якую авантуру я ўграз!..

– Пан?..

– Я, я, пане! Хоць маёй віны ў тым няма. Валасы ў пана дыбарам на галаве ўстануць!..

Ён запаліў папяросу і працягваў:

– Я не ведаю, ці чуў пан, што нябожчыца старшынёва ўвесь свой маёнтак, апроч невялікае часткі, адпісала на дабрачынныя мэты. На шпіталі, сіроцкія дамы, школы, вясковыя крамы і гэтак далей… А князь, барон Дальскі ды я належым да выканаўцаў яе волі… Цудоўна!.. Пачынаем дзейнічаць, гэта значыць, робім першыя захады, каб зацвердзіць тастамент, як тут (прыблізна з месяц таму) вяртаецца з Кракава Старскі і заяўляе нам, што ад імя пакрыўджанае радні ён падасць у суд, каб зняпраўдзіць тастамент. Вядома, ані князь, ані я і чуць пра гэта не жадаем, але барон… а яго пад’юджвае жонка, якую, у сваю чаргу, падбухторвае Старскі… дык вось барон пачынае саступаць. Мы з ім ледзьве не пасварыліся, а князь зусім перастаў размаўляць…

– Тым часам што робіцца! – сцішыў голас Ахоцкі. – Аднойчы ў нядзелю барон з жонкаю і са Старскім паехалі ў Заслаўле на шпацыр. Што там здарылася, я не ведаю, але вынік такі: барон самым рашучым чынам заявіў, што зняпраўдзіць тастамэнт ён не дазволіць. Але гэта яшчэ не ўсё… Бо яшчэ барон сур’ёзна наважыўся развесціся з жонкаю, якую так абагаўляў (чуеш, пан?..). Але і гэта не ўсё, бо дзесяць дзён таму барон страляўся са Старскім і атрымаў па рэбрах – куля плазам прайшла… Во як! Нібы скуру яму на грудзях крукам раздзерлі – ад правага боку да левага… Стары злосны – крычыць у гарачцы, сварыцца – але жонцы загадаў неадкладна выбірацца, ехаць да сваіх і, я ўпэўнены, назад яе ўжо не прыме… Не на таго натрапіла! Гэтак ён, халера, зацяўся, што, пакуль ляжаў хворы, загадаў фельчару, каб той на зло жонцы пафарбаваў яму галаву і вусы, і выглядае цяпер, нібы дваццацігадовы нябожчык.

Вакульскі ўсміхнуўся:

– З пані так і трэба, але фарбавацца было залішнім.

– І па рэбрах дарэмна атрымаў, – заўважыў Ахоцкі. – Яшчэ крыху, і прасвідраваў бы мазгаўню Старскаму!.. Куля сляпая. Хай пан не сумняваецца, адхварэў ён за тое.

– І дзе ж цяпер наш герой? – запытаўся Вакульскі.

– Старскі?.. Рвануў за мяжу, і не так з-за насмешак, як ад крэдытораў. Пане! Які хват! У яго ж блізу ста тысяч рублёў даўгоў.

Настала працяглае маўчанне. Вакульскі сядзеў спінаю да акна, галава яго была апушчаная. Ахоцкі ціха пасвістваў і пра нешта раздумваў.

Раптам ён страпянуўся і загаварыў нібы сам з сабою:

– Якая дзіўная блытаніна – чалавечае жыццё! Хто б падумаў, што гэткае боўдзіла, як Старскі, можа зрабіць людзям нешта добрае… Якраз праз тое, што ён боўдзіла…

Вакульскі падняў галаву і запытальна паглядзеў на Ахоцкага.

– Дзіўна, праўда?.. – працягваў Ахоцкі. – А так і ёсць. Каб Старскі быў чалавекам прыстойным і не кідаўся ў амуры з маладою баранесай, Дальскі, несумненна, падтрымаў бы яго прэтэнзіі на спадчыну. Уга! Нават грошай пазычыў бы на працэс, бо перапала б нешта і яго жонцы. Але ж, як Старскі боўдзіла, дык ён выклікаў да сябе непрыязь барона і… уратаваў тастамент. Вось і атрымліваецца, што ненароджаныя нават яшчэ пакаленні заслаўскіх сялян мусяць дабраслаўляць Старскага за тое, што ён спакусіў баранесу…

– Парадокс!.. – заўважыў Вакульскі.

– Парадокс!.. Фактычна. А пан не мяркуе, што варта залічыць у заслугі Старскаму і тое, што ён вызваліў барона ад гэткае жонкі?.. Між намі кажучы, рапуха гэта, а не кабета. Цікавілі яе толькі строі, забавы ды какецтва, нават не ведаю, ці чытала яна што-небудзь, ці звяртала на што-небудзь увагу… Цела чалавечае, а галава авечая... прыкідваецца, што мае душу, а мае ўсяго толькі страўнік… Пан быў мала з ёю знаёмы, дык нават не ўяўляе, што гэта за аўтамат, хоць і падобны да чалавека, але нічога людскага ў ім няма… А тое, што барон нарэшце сцяміў, што да чаго, дык нібы ў латарэю выйграў…

– Божа міласэрны! – прашаптаў Вакульскі.

– Пан нешта сказаў? – спытаў Ахоцкі.

– Нічога.

– Але захаванне апошняй волі нябожчыцы старшынёвай і вызваленне барона ад гэткае жонкі – гэта яшчэ не ўсе заслугі Старскага…

Вакульскі паварушыўся на крэсле.