ЛЯЛЬКА

– У такім выпадку няма мільёнаў, – буркнуў бас. – А ў такім выпадку навошта нос задзіраць!.. Чаго ён пнецца ў арыстакратыю?

– Кажуць, – заўважыў іншы голас, – ён хоча закласці суполку з адных толькі шляхціцаў…

– Ага!.. І паабскубаць іх, а потым даць драпака, – уставіў той, што з дыхавіцаю.

– Не, – казаў бас, – яму ад тых даставак і гаспадарчым мылам не адмыцца. Галантарэйны купец робіць дастаўкі! Варшавяк едзе ў Балгарыю!..

– Пана брат, інжынер, ездзіў на заробкі яшчэ далей, – азваўся ціхі голас.

– Дзіва што! – выбухнуў бас. – Можа, ён і паркалікі вазіў сюды з Масквы? Тут іншае, ён нашу прамысловасць нішчыць!..

– Эге-ге! – зарагатаў нехта, хто дагэтуль маўчаў. – А гэта ўжо купца не тычыцца. Справа купца прывозіць танны тавар з прыбыткам сабе. Хіба не?.. Анягож!..

– Так ці гэтак, але і тры грошы не даў бы я за яго патрыятызм, – адказаў бас.

– Падобна, аднак, – заўважыў ціхі голас, – гэты Вакульскі давёў свой патрыятызм не толькі языком…

– Тым горш, – перапыніў яго бас. – Давёў, калі быў голы, і астыў, калі адчуў рубель у кішэні.

– О! Ці мы заўсёды мусім падазраваць кожнага, што ён альбо здраднік, альбо злодзей! Нядобра!.. – абураўся ціхі голас.

– Чаго гэта пан аж так яго бароніць?.. – спытаў бас і пасунуўся разам з крэслам.

– Бараню, бо я крыху чуў пра яго, – адказаў ціхі голас. –Фурманам у мяне нехта Высоцкі, дык паміраў ён з голаду, пакуль Вакульскі не паставіў яго на ногі…

– За грошы з балгарскіх даставак!.. Дабрачынца!..

– Іншыя, пане, забагацелі на нацыянальных фондах¹¹⁶ і – нічога. Эге!..

– У кожным разе цёмны гэта чалавек, – зрабіў выснову ягамосць, цяжка дыхаючы. – Кідаецца і направа, і налева, крамаю не займаецца, паркаль завозіць, шляхту нібы хоча абдурыць…

Тут кельнер прынёс ім новыя бутэлькі, а я паціху вышмыгнуў за дзверы. Я не ўмяшаўся ў гэтую гаману, бо, ведаючы Стаха з дзяцінства, мог сказаць ім толькі два словы: “Нягоднікі вы…”

І пра ўсё гэта яны мелюць языкамі ў той час, калі мяне дрыжыкі праймаюць ад страху за ягоную будучыню, калі, устаючы з ложка і кладучыся спаць, пытаю я сам сябе: “Што ён робіць? Навошта ён гэта робіць? І што з гэтага атрымаецца?..” І ўсё гэта яны сёння плявузгаюць пра яго пры мне, які ўчора сам бачыў, як чыгуначнік Высоцкі ўпаў яму ў ногі, дзякуючы за перавод у Скернявіцы і за дапамогу…

Просты чалавек, а якая сумленнасць! Ён прывёз з сабою дзесяцігадовага сына і, паказваючы на Вакульскага, казаў:

– Паглядзі, Пётрак, на пана, бо гэта наш сапраўдны дабрадзей… Калі б ён пажадаў, каб ты сабе руку адсек дзеля яго, адсячы! І гэтага мала, каб яму аддзячыць.

Альбо тая дзяўчына, што пісала яму ад магдаленак: “Прыгадала я адну малітву з дзяцінства, каб маліцца за пана…”

Вось людзі простыя, вось распусныя дзяўчыны, ці ж іх пачуцці не больш высакародныя, чым нашыя – паноў у сурдутах, якія па ўсім горадзе выхваляюцца сваёй прыстойнасцю, і ў якую, зрэшты, аніводзін з нас не верыць. Мае Стась рацыю, што заняўся лёсам гэтых гаротнікаў, хоць… мог бы займацца імі трохі спакайней…

Ах, трывожаць мяне ягоныя новыя знаёмствы…

Памятаю, напачатку мая ўваходзіць у краму нейкі вельмі сумнеўны ягамосць (рудыя бакенбарды, непрыемны позірк), кладзе на прылавак сваю візітную картку і кажа на ламанай мове:

– Прашу паведаміць пан Вакульскі, я буду сёння сёмая…

І ўсё. Паглядзеў я на візітоўку, чытаю: “Вільям Колінс, настаўнік англійскае мовы”. Што за фарс?.. Вакульскі ж, хіба, не будзе вучаць англійскую мову?..

Усё, аднак, стала мне зразумела, калі на другі дзень прыйшлі тэлеграмы пра… замах Гёдля…

Альбо іншае знаёмства, нейкая пані Мэлітан, якая робіць нам гонар сваімі візітамі пасля вяртання Стася з Балгарыі. Сухарэбрая, малая ростам, языком меле, як млын, але адчуваецца, што кажа баба не больш, чым хоча сказаць. Заскочыла яна аднойчы ў канцы мая:

– Ці ёсць пан Вакульскі? Пэўна, няма, так я і думала… Дык я размаўляю з панам Жэцкім? Адразу здагадалася… Які прыгожы нэсэсэр!.. Аліўкавае дрэва, я ў гэтым добра абазнаная. Няхай пан скажа пану Вакульскаму, каб ён прыслаў мне гэта, адрас мой ён ведае, і – каб заўтра а першай гадзіне быў у Лазенках…

– У якіх, перапрашаю? – запытаўся я, абураны яе нахабствам.

– Пан блазнуе… У каралеўскіх! – адказвае мне гэтая дама.

Ну і што?.. Вакульскі паслаў ёй нэсэсэр, а сам паехаў у Лазенкі. А калі вярнуўся адтуль, дык сказаў мне, што… у Берліне збярэцца кангрэс для заканчэння ўсходняе вайны. І маем кангрэс!..

Гэтая самая еймосць заскочыла да нас другі раз, здаецца мне, першага чэрвеня.

– Ах! – крычыць, – які прыгожы вазон!.. Несумненна, французская маёліка, я ў гэтым добра абазнаная… Скажы, пан, пану Вакульскаму, каб ён прыслаў мне яго і… (далей яна пачала шаптаць) скажы яму яшчэ, пан, што паслязаўтра каля першае…

Калі яна выйшла, я сказаў Лісецкаму:

– Іду ў заклад з панам, што паслязаўтра пачуем мы важную палітычную навіну.

– Нібы трэцяга чэрвеня?.. – адказаў той і зарагатаў.