Мядовы год

— Выступі, а потым ты паедзеш, а ён зноў камандаваць будзе, дык і каня не дасць,— крыкнула некая жанчына з задняга раду.

— Што наконт каня, то мы і яму не дадзім…— неяк рашэнне прыйшло адразу і нечакана.— Ну, калі вы не хочаце выступаць, дык у мяне ёсць такая прапанова. За парушэнне дысцыпліны пазбавіць Паўла Кіёчка права працаваць з канём да канца года.

Кастусь разумеў, што такое пакаранне залішне жорсткае, ды яму, брыгадзіру, не лёгка будзе і абысціся без Паўла: не вельмі многа мужчын у брыгадзе. Але ў такой сітуацыі іншага выйсця няма. Каб хаця людзі выступілі ды асудзілі, а то ж маўчаць. Дык хай ведаюць, што і на Паўла ёсць улада і што ў брыгадзе ніякай літасці самавольнікам не будзе.

— Хто супраць мае прапановы, прашу падняць рукі.

Кастусь гэта зрабіў знарок, бо баяўся, што ніхто не прагаласаваў бы за тое, каб пакараць Паўла.

Усе прыгнуліся. Ніхто не паднімаў рукі.

— Ого! — крыкнуў Павел. У голасе яго была пагроза.

— Ну, на сёння ўсё,— сказаў Кастусь.

— А планы? — данеслася з залы.

Хоць Кастусь і аб’явіў, што на сходзе скажа пра планы, але ведаў, што цяпер гаварыць пра іх няма ніякага сэнсу. Не было Кулагіна: ён чамусьці не прыехаў.

— На сёння ўсё,— паўтарыў брыгадзір.

У зале загудзелі. Крычалі ўсе. Кастусь не ведаў, што рабіць. Вера паглядвала на яго і неяк хітра ўсміхалася.

Раптам у дзвярах Кастусь заўважыў жонку. Яна, відаць, і раней стаяла ў калідоры, а калі ўзняўся гоман, зазірнула ў залу. Кастусь гаварыў Ліне пра сход, хацеў, каб прыйшла, але яна адмовілася тады, сказала, што будзе спаць. Але не ўседзела дома. Перад жонкаю Кастусю хацелася быць рашучым і самастойным, а галоўнае, паказаць ёй, як многа залежыць ад яго. I Кастусь падняў руку, просячы, каб у зале сціхлі.

— Можам пагаварыць і аб прысядзібных участках,— пачаў ён.— Я многа пра іх чуў, сам распытваў, як робяць з імі ў другіх калгасах. У Залессі хочуць людзі, каб ім кожны год давалі новыя ўчасткі, бо бульба, кажуць, кепска родзіць на адным месцы.

Узняўся гармідар. Гаварылі ўсе разам. Кастусь доўга стукаў алоўкам па графіне, пакуль крыху супакоіў людзей:

— Таварышы, давайце па парадку!..

Першай да стала праціснулася Куліна. Маладжавая круглатварая жанчына, у доўгай плюшавай жакетцы і квяцістай капронавай касынцы.

— Дык я так скажу,— пачала яна.— У тых калгасах просяць мяняць планы, дзе сена хапае. Мая кума жыве ў Бярозаўцы. Дык там, канешне… Там сена колькі хочаш. Людзі вясной прадаюць. Вядома, лугі такія… На планах там спрадвек толькі бульбу і садзяць. А мы ж усё канюшыну сеялі. А цяпер не пасееш: мяняюць кожны год планы. І даюць жа іх за тры вярсты ад вёскі. Хадзі за блізкі свет бульбу палоць. I дома дагледзь усё, і ў калгас ідзі ды яшчэ бяжы на тую бульбу. А калі планок пры хаце, дык, як вольная мінутка, выскачыў і вырваў тую траву…

Гаварылі і іншыя, але пра тое ж самае, што і Куліна. I вось наперад выйшаў Майсей Вухаед.

— Я вам скажу так,— пачаў ён разважліва.— Палітычна будзе больш правільна, калі планы пакінуць каля хат, як і было раней. Назаравіч нам планы абрэзаў, бо тады была кукурузная кампанія, пад кукурузу, як культуру палітычную, трэба былі лепшыя землі. Угноеныя, дагледжаныя. Ну, трэба дык трэба. А цяпер? Другі год на нашых планах авёс сеюць. Навошта? Дык вось… Няхай нам зноў планы аддадуць: хоць добра іх угноім. Будзе раптам якая кампанія, дык і ёсць зямелька гатовенькая. Бяры выконвай дырэктыву, уцякай з кансерватараў. Трэба планы пакінуць пры хатах, пакуль іх не засеялі.

Кастусь разумеў, што ніяк нельга абмежавацца адным толькі абмеркаваннем, але і без Кулагіна прымаць якое-небудзь рашэнне таксама не было сэнсу… А чаму? А можа Кулагін і не будзе супраць? А калі сход прыме рашэнне, што тады зробіць старшыня? I Кастусь адважыўся:

— Хто за тое, каб планы нарэзаць каля хат, прашу галасаваць.

…Усе паразыходзіліся.

Кастусь памог Івану Мальку расставіць услоны, пазачыняць вокны, якія паадкрывалі, каб не было так горача ў клубе. Ліна ўзяла са стала графін і папырскала падлогу вадой, каб крыху асеў пыл. А потым яны развіталіся з загадчыкам клуба, які нешта доўга не мог замкнуць дзверы, і пайшлі. Ліна маўчала. Кастусь быў такі стомлены, што яму таксама не хацелася гаварыць. Наперадзе чуўся дзявочы смех, мігалі агеньчыкі папярос. Кастусь пасля тлумнай духаты з асалодай дыхаў свежым паветрам. Па другі бок вуліцы ішлі жанчыны і, чуваць было, гаварылі пра Кастуся.

— Удалы хлопец.

— Смелы.

— Смелы, бо не збіраецца тут жыць. Хутка ж паедзе.

— Шкада.

— Ён можа і застаўся б, каб не яго маладзіца.

— Кажа, што і сам хоча вучыцца.

— А хай нам планы дасць ды і едзе.

Ці ад таго, што пра яго гаварылі, ці ад таго, што побач з ім ішла Ліна, Кастусь не столькі зразумеў, колькі адчуў, што быў бы сапраўды шчаслівы, каб назаўсёды застаўся ў Вішнёве.

4

Кулагін прыехаў дамоў позна. У клубе ўжо нікога не было. Дома ён распрануўся, папрасіў цёплай вады. Кацярына Філатаўна выцягнула з печы вялікі чыгун і наліла вады ў тазік. Кулагін разуўся, усунуў ногі ў таз і спытаўся ў жонкі:

— Ты была на сходзе?

— Была ж… Паўлу забаранілі працаваць на кані да канца года.