Мядовы год

— Крута, але ў прынцыпе правільна.

— I пра планы гаварылі…

У гэты момант нехта затупаў у сенцах. Кацярына Філатаўна сціхла і прыслухалася. У хату ўвайшоў Павел. Ён стаяў моўчкі, угнуўшы галаву, жмурыў вочы, нібы прывыкаў да зыркага святла.

— Добры вечар вам, Назаравіч, і вам, цётка. Як добра, што ты, Назаравіч, дома. Я прыйшоў да цябе, Назаравіч… Як да роднага бацькі прыйшоў. Ты не вячэраў яшчэ, Назаравіч? Вось добра… У мяне якраз і бутэлечка ёсць,— Павел паставіў на стол паўлітэрку.— Пагаварыць трэба…

— Прыходзь, Павел, цвярозы, тады і пагаворым,— сказаў Кулагін.

— Ты мяне не крыўдзі, Назаравіч. Я не п’яны. Я ад крыўды такі. Мне плакаць хочацца, Назаравіч. Мяне сёння вельмі пакрыўдзілі, Назаравіч. Гэты смаркач ужо не дае мне каня. Толькі за тое, што прывёз мяшок цэменту. Гэта спецыяльна ён так робіць. Сёння ён пада мною капае яму, а заўтра, глядзі, і пад табою пачне… Ён жа і на сход цябе спецыяльна не запрасіў. А пра планы што? Супраць жа праўлення ідзе. Супраць твайго аўтарытэту, Назаравіч. Я, можа, рабіў часам не так, але я заўсёды паважаў цябе і слухаўся. А гэты смаркач… Ды ліха з ім! Ён сам сабе галаву скруціць. Цётка, падай нам шклянкі ды закусіць што, раздзелім гэтыя слёзы…

Кулагін падхапіўся, падбег да дзвярэй, пакідаючы на падлозе мокрыя сляды, штурхнуў нагою дзверы:

— Вон!

— Што вы, Назаравіч? Я ж з чыстым сэрцам…

— Вон!

— Значыцца, так? Дарэмна вы так з масамі…— Павел схапіў сваю паўлітэрку і выскачыў за дзверы.

— Пляменнічак! — Кулагін босы хадзіў па хаце, крычаў жонцы: — Бачыла свайго пляменнічка? I як я такога дурня столькі ў брыгадзірах трымаў! Правільна зрабіў Кастусь. Маладзец!

Кацярына Філатаўна сядзела і маўчала. Ведала, што ў такую хвіліну лепш за ўсё маўчаць.

5

Павел так прыстукнуў веснічкамі, што аж задрыжаў плот. Веснічкі адскочылі і не зачыніліся. Павел гучна мацюкнуўся і пакіраваў дамоў. Але, прайшоўшы колькі, спыніўся, павярнуў назад, пабег у другі канец вёскі, дзе жыў Колька. Той якраз з жонкай вячэраў. Павел, не чакаючы запрашэння, падсеў да стала і паставіў бутэльку:

— Даруй, Люба, але на душы так пагана…

— А я свайму казала ўжо. Так вам і трэба. А то водзяць яго, гарэлкай пояць, а ён п’е ды смяецца з вас. Так вас, дурняў, і трэба вучыць.

— Чорт з ім…— уздыхнуў Павел, думаючы не пра брыгадзіра, а пра старшыню.— Жылі да гэтага, пражывём і цяпер. Га, Колька? Давай вып’ем… Мы з табою заўсёды былі і будзем. Праўда, Колька? За дружбу! А ў цябе, Люба, сырога яйка няма?

Выпілі, моўчкі закусілі.

— Толькі пачаў будавацца, а ён каня адбірае! — не мог супакоіцца Павел.

— Вядома, з канём лаўчэй. Ці пяску падвезці, ці якую дошку з лесапільні, кожны ж раз не напросішся,— паспачувала Люба.

— Ды кінь ты, Павел,— супакойваў яго Колька.— Будзе ў мяне конь, лічы, і ў цябе будзе. Прывязу і падвязу ўсё, што табе трэба. Чуеш? I няма чаго журыцца.

— Чую, чую,— язык у Паўла ледзь варочаўся.— Скажы, Колька, хіба я табе не даваў жыць? А гэты смаркач? Замнога ён на сябе бярэ, я табе скажу… Але ён дайграецца, я гавару табе, што ён яшчэ дайграецца.

— А наконт планоў ён усё ж маладзец,— уставіў Колька.— Што, не так?

— Ха! Смелы! Анархія! Ты ведаеш, што такое анархія? Гэта Кастусь са сваімі планамі. Ён мае права рашэнне праўлення адмяняць? Не мае. Назаравіч не любіць, хто супраць яго ідзе, ён яму за гэта не даруе, я ведаю… I наогул, дурныя людзі, што маўчаць. Ён жа пенсіянераў на працу пасылае, а сваю іранскую шахіню дома трымае, каб у яе ручкі беленькія былі. Гэта ж цэлы фельетон!

— А праўда, каб хто ў газету напісаў? — сказала Люба.

— Што пісаць, Люба? Куды пісаць?.. Пісаў… — Павел махнуў рукой. — Я пісаў, і — ні гу-гу… Але нічога. Вось няхай ён паедзе ў свае гарадскія прымы, яго старая да нас прыбяжыць, каб дроў прывезлі ці сена. Праўда ж, Колька? А мы ёй тады ўсё прыпомнім. Вось так. Ну, давай яшчэ, Колька…

Павел быў пацягнуўся да бутэлькі, ды яе перахапіла Люба.

— Хопіць, хлопцы. Не трэба болей супраць ночы…

6

«Волга» спынілася ля Кастусёвага двара. Ляпнуўшы дзверцамі, з машыны вылез Кулагін, падышоў да гародчыка і сеў на лаўцы. Зашпільваючы летнік, на двор выбег Кастусь. Павітаўся са старшынёй, стаяў, чакаў, што той скажа… Кулагін дастаў папяросу, прыкурыў, зацягнуўся і дапытліва глянуў на брыгадзіра.

— Прысядзь, пагаворым…

— Дык учора ў нас сход быў,— пачаў быў расказваць Кастусь, прысеўшы.

— Я ўсё ведаю,— перапыніў яго Кулагін.— Я ўсё ведаю, што ты тут робіш. Хаця ты і не ўсё расказваеш… Падабаешся ты мне як брыгадзір. Самастойны. Такога яшчэ ў калгасе не было. Наконт Паўла правільна. I з нарадамі, я гаварыў, нядрэнна. А вось наконт планоў ты таго… Не на вышыні. Пастанова праўлення ёсць наконт планоў.

— Дык людзі ж захацелі, я не мог…

— Людзі… Па-дзяржаўнаму трэба да ўсяго падыходзіць. У кожнага па сорак сотак. Па брыгадзе шэсцьдзесят гектараў назбіраецца. А па калгасе?.. Трыста гектараў мае калгас кожны год добра ўгноенай і дагледжанай зямлі. Калгаснік пад сваю бульбу заўсёды гной вывезе. Пасей на прысядзібных участках жыта — па дваццаць цэнтнераў з гектара збярэш. Вось што такое планы ў полі!