Нататкі пра Шэрлака Холмса (зборнік)

У характары майго сябра Шэрлака Холмса мяне заўсёды здзіўляла адна непаслядоўнасць: хаця ў яго быў самы адпрацаваны і метадычны спосаб мыслення ў свеце, хаця ён аддаваў перавагу сціпламу і строгаму стылю адзення, ва ўсіх астатніх звычках ён быў чалавекам неахайным, які мог давесці да вар’яцтва любога суседа. Я сам у гэтым плане не такі ўжо традыцыяналіст. Бязладная праца ў Афганістане ўзмацніла маю схільнасць да неўпарадкаванага ладу жыцця і зрабіла мяне больш абыякавым да чысціні, чым належыць доктару. Але ўсё мае межы, і калі я бачу чалавека, які захоўвае цыгары ў вядзерцы для вугалю, тытунь – у мыску персідскай пантофлі, а лісты, на якія яшчэ не адказаў, прышпільвае сцізорыкам да цэнтру каміннай дошкі, то адчуваю сябе надзвычай акуратным чалавекам. Яшчэ я заўсёды трымаўся меркавання, што ў стральбе варта практыкавацца выключна на свежым паветры, і калі Холмс у адным са сваіх дзівакаватых настрояў сядае ў фатэль, бярэ рэвальвер, сто патронаў Боксера* і пачынае ўпрыгожваць процілеглую сцяну дзірачкамі ад куляў, што ўтвараюць патрыятычныя ініцыялы V.R.*, я вельмі сумняюся, што гэта ідзе на карысць атмасферы ці выгляду нашага пакоя.

Тут заўсёды стаяла мноства хімікатаў і нейкіх крымінальных рэліквіяў, якія часта блукалі ў прасторы і апыналіся ў самых неверагодных месцах – у найлепшым выпадку, знаходзіліся ў масленіцы. Але самым жахам былі яго паперы. Ён проста панічна баяўся знішчаць дакументы, асабліва звязаныя з яго мінулымі справамі, але толькі раз на год ці два збіраўся з сіламі і прыводзіў іх у парадак, бо, як я згадваў дзесьці ў гэтых бязладных нататках, выбухі яго неўтаймоўнай энергіі, калі ён рабіў тыя неймаверныя цуды, што праславілі яго імя, чаргаваліся з перыядамі апатыі, і тады ён ляніва валяўся з кнігамі ці скрыпкай, не адыходзячы ад канапы далей за стол. А таму месяц за месяцам паперы збіраліся, пакуль кожны кут не загрувашчваўся пачкамі рукапісаў, якія нізашто нельга было спаліць ці перасунуць без спецыяльных распараджэнняў іх уласніка.

Аднаго зімовага вечару мы разам сядзелі ля каміна, і я насмеліўся намякнуць Холмсу, што, калі ён закончыў уклейваць у блакнот аркушы з асобнымі нататкамі, наступныя дзве гадзіны варта прысвяціць таму, каб ператварыць наш бярлог у нешта больш падобнае да жытла. Ён не мог не прызнаць маю просьбу справядлівай і з кіслым тварам адправіўся ў сваю спальню, адкуль хутка выцягнуў вялікую бляшаную скрыню. Паставіўшы яе ў сярэдзіне пакоя і прысеўшы побач на зэдліку, ён адкінуў века, і я ўбачыў, што скрыня на траціну запоўненая паперамі, перавязанымі чырвонай стужкай і раздзеленымі на асобныя пачкі.

– Тут нямала справаў, Ўотсан, – сказаў ён, гарэзліва гледзячы на мяне. – Калі б вы ведалі ўсё, што я хаваю ў гэтай скрыні, вы папрасілі б адтуль нешта дастаць, замест таго каб хаваць туды новыя дакументы.

– Дык гэта справаздачы па вашых ранніх справах? – пацікавіўся я. – Даўно хацеў здабыць запісы тых часоў.

– Так, мой сябра, усё яны зробленыя яшчэ да таго, як мой біёграф праславіў мяне, – ён асцярожна і вельмі пяшчотна даставаў са скрыні пачак за пачкам. – Не ўсе яны былі паспяховыя, Ўотсан. Але сярод іх хапае досыць займальных задачак. Вось запісы пра забойцаў Тарлетана, а вось – пра справу Вамберы, гандляра віном, і пра прыгоду старой рускай жанчыны, і яшчэ пра алюмініевую мыліцу, вось поўная справаздача пра кульгавага Рыкалеці і яго гнюсную жонку*. А вось… – о, гэта для сапраўдных знаўцаў!

Ён засунуў руку на самае дно сховішча і выцягнуў драўляную скрынку з высоўнай крышкай – у такой дзеці трымаюць цацкі. Адтуль ён дастаў змяты аркуш, старадаўні масянжовы ключ, драўляны калок з прывязаным да яго матком і тры заржавелыя металічныя дыскі.

– Ну, сябра, што вы думаеце пра гэты пакунак? – спытаў ён, смеючыся з выразу майго твару.

– Цікавая калекцыя.

– Надзвычай цікавая, а звязаная з ёй гісторыя падасца вам яшчэ цікавейшай.

– Значыць, у гэтых рэчаў ёсць гісторыя?

– Больш за тое, яны і ёсць гісторыя.

– Што вы маеце на ўвазе?

Шэрлак Холмс дастаў рэліквіі адну за адной і выклаў іх на стол. Потым перасеў у фатэль і зіхоткімі ад задавальнення вачыма зноў іх агледзеў.

– Усё гэта я пакінуў на памяць пра справу, звязаную з рытуалам Масгрэйваў, – адказаў ён.

Ён не раз згадваў пра гэтую справу, але я ніколі не мог сабраць дэталі ў адно цэлае.

– Буду рады, калі вы раскажаце пра яе, – сказаў я.

– І пакіну ў пакоі ўсё як ёсць? – гарэзліва пацікавіўся ён. – Вашая ахайнасць, Ўотсан, не вытрымае новых выпрабаванняў. Але мне будзе прыемна, калі вы дадасце гэты выпадак у свой летапіс, бо некаторыя акалічнасці робяць яго ўнікальным у крымінальнай гісторыі не толькі нашай, але і іншых краінаў. Апісанне маіх дробных дасягненняў без гэтай вельмі незвычайнай гісторыі будзе няпоўным.