Нататкі пра Шэрлака Холмса (зборнік)

Кажучы гэта, ён адчыніў дзверы ў багата абстаўлены пакой – але яго таксама асвятляла толькі самотная лямпа з нізка апушчаным абажурам. Пакой быў дакладна вялікі, а таўшчыня дывана, у якім патанулі мае ногі, сведчыла пра безумоўную раскошу. Я заўважыў крэслы, абабітыя аксамітам, высокі камін з белага мармуру, а збоку ад яго нешта, што здалося мне калекцыяй японскай зброі. Проста каля лямпы стаяла крэсла, і старэйшы з мужчын махнуў рукою, маўляў, гэтае месца для мяне. Маладзейшы пакінуў нас, але нечакана ўвайшоў праз іншыя дзверы, ведучы з сабою чалавека, захутанага ў нейкі халат. Чалавек паволі наблізіўся да нас. Калі ён выйшаў на святло цьмянай лямпы, якое дазволіла разгледзець яго крыху лепей, я скалануўся – так жахліва ён выглядаў. Ён быў смяротна бледны і неверагодна змучаны, яго выпуклыя вочы блішчэлі, як у чалавека, чый дух мацнейшы за цела. Але больш, чым яго фізічная слабасць, мяне ўразіў ягоны твар. Ён быў гратэскна, крыж-накрыж, залеплены пластырам, а адна шырокая паласа затуляла вусны. Ён хутчэй паваліўся на крэсла, чым сеў на яго.

– Дзе грыфельная дошка, Гаральд?! – закрычаў стары. – Ты развязаў яму рукі? Добра, дай яму аловак. Вы мусіце задаваць пытанні, містэр Мелас, а ён будзе пісаць адказы. Найперш спытайце, ці гатовы ён падпісаць дакументы.

Вочы незнаёмца палыхнулі.

«Ніколі», – напісаў ён па-грэцку на грыфелі.

– Ні пры якіх умовах? – спытаў я на загад яго катаў.

«Толькі калі іх у маёй прысутнасці павянчае грэцкі святар, якога я ведаю».

Стары зноў ядавіта гігікнуў.

– Вы ведаеце, што вас іначай чакае?

«Маё жыццё мне абыякавае».

Вось прыкладныя пытанні і адказы, з якіх складаўся наш дзіўны напаўвусны, напаўпісьмовы дыялог. Зноў і зноў я мусіў пытацца, ці падпіша ён дакументы. І зноў і зноў атрымліваў тую ж рашучую адмову. Але неўзабаве мне ў галаву прыйшла шчаслівая думка. Я пачаў дадаваць да кожнага пытання маленькія сказы ад сябе – спачатку па дробязі, каб праверыць, ці заўважаць гэта брытанцы, а потым, пабачыўшы, што яны ніяк не рэагуюць, я пачаў больш небяспечную гульню. Нашая размова ў выніку выглядала так:

– Вашая ўпартасць не давядзе да дабра. Хто вы?

«Мне ўсё адно. Я чужынец у Лондане».

– Вы самі выбралі свой лёс. Як даўно вы тут?

«Хай так. Тры тыдні».

– Мы забярэм у вас маёмасць. Чаму вы такі хворы?

«Я нічога не дам нягоднікам. Мяне мораць голадам».

– Мы адпусцім вас, калі вы падпішаце. Што гэта за дом?

«Нізашто. Не ведаю».

– Гэта для яе ж дабра. Як вас завуць?

«Хай яна сама мне гэта скажа. Кратыдэс».

– Вы пабачыце яе, як толькі падпішаце. Адкуль вы?

«Тады я ніколі яе не пабачу. Афіны».

– Яшчэ пяць хвілінаў, містэр Холмс, – і я выцягнуў бы на свет Божы ўсю гісторыю проста ў іх з-пад носу! Наступнае маё пытанне мусіла ўсё праясніць, але тут дзверы адчыніліся, і ўвайшла жанчына. Я не разгледзеў яе як след, прыкмеціў толькі, што яна высокая, грацыёзная, з цёмнымі валасамі, у нейкай свабоднай белай апранасе.

– Гаральд! – сказала яна на ламанай ангельскай, – я не магу больш заставацца наверсе адна, з адной толькі… О Божа, гэта ж Павел!

Апошнія словы яна сказала па-грэцку, і ў тое ж імгненне мужчына сутаргавым рухам здзёр пластыр з вуснаў і, закрычаўшы «Сафія! Сафія!», кінуўся ёй на грудзі. Іх абдоймы доўжыліся, аднак, не больш за імгненне, бо малады чалавек схапіў жанчыну і выштурхнуў яе з пакоя, у той час як стары лёгка скруціў сваю знясіленую ахвяру і выцягнуў у супрацьлеглыя дзверы. На хвіліну я застаўся адзін. Я ўскочыў на ногі ў няясным парыве агледзецца і зразумець, што гэта за дом, але, на шчасце, не ступіў і кроку, бо, падняўшы галаву, пабачыў, як стары стаіць у дзвярным прахоне, свідруючы мяне вачыма.

– На гэтым усё, містэр Мелас, – прамовіў ён. – Як вы разумееце, нам давялося ўцягнуць вас у вельмі канфідэнцыйную справу. Мы б ніколі не звярнуліся да вас, калі б наш сябар, які размаўляе па-грэцку і які пачаў для нас гэтыя перамовы, не мусіў тэрмінова вярнуцца на Усход. Нам была неабходная замена і пашчасціла пачуць пра вас як пра добрага перакладчыка.

Я пакланіўся.

– Тут пяць саверэнаў, – сказаў ён, падыходзячы да мяне. – Спадзяюся, гэтага дастаткова. Але памятайце, – дадаў стары, злёгку пляснуўшы мяне па грудзях і выдаўшы свой характэрны смяшок, – калі вы раскажаце пра нас хоць адной жывой душы, не чакайце дабра.

Не магу вам перадаць, якія жах і агіду выклікаў у мяне гэты мізэрны чалавек. Цяпер, калі на яго падала святло лямпы, я мог лепей яго разгледзець. Ён меў зямлісты, хваравіты твар, а казліная бародка распадалася на рэдзенькія нітачкі. Ён нахіліўся да мяне, пакуль гаварыў, і я пабачыў, што вусны і павекі ў яго торгаюцца, як у апанаванага скокамі святога Віта. У гэты момант мне прыйшло да галавы, што яго дзіўнаватыя рэзкія смяшкі – таксама сімптом нейкага нервовага разладу. Але найбольш жахлівым на яго твары былі вочы – колеру сталі, яны мігцелі ў вачніцах халодным, злавесным, бязлітасным бляскам.