Ордэн Прамяністых

Там было шмат чаго. Ды што хаваць – там было амаль усё! Імёны, размовы, згадка пра любоў Пашкоўскага да белых руж.

Васільчук навіс над хлопцам усёй сваёй масай і амаль ласкава прагудзеў:

– Табе няма куды дзявацца – лепш расказвай. Заадно і прысуд сабе змякчыш. Наш справядлівы савецкі суд улічвае добраахвотнае прызнанне…

Усё гэта Андрэй расказваў, давячыся словамі: перажытае ўсё яшчэ распірала яго знутры, не змяшчалася, ірвалася вонкі.

– І шмат ты ім расказаў? – лаканічна спытаўся Хлюдзінскі, калі хлопец зрабіў паўзу.

– Ну, я паўтарыў сваімі словамі тое, што расказала Верацінская. А потым з мяне ўзялі падпіску і часова адпусцілі, – разгублена адказаў хлопец. Ён чакаў, што старэйшы таварыш больш блізка прыме да сэрца ягоны расповед, выкажа спачуванне, дасць нейкую параду. Але пакуль што ў музейшчыка быў такі выгляд, быццам ён у думках пралічвае сітуацыю. Гэта было нават крыўдна!

Хлюдзінскі працягваў ісці па падмерзлай дарозе, не зважаючы на тую буру эмоцый, якая адлюстроўвалася на твары яго спадарожніка. Ён загаварыў павольна, быццам прапускаў кожнае слова праз нейкі нябачны фільтр у сваёй галаве:

– Мазаіка паціху складваецца. Цяпер нам бы паспець яе скласці, пакуль не здарылася чаго-небудзь…

З неахвотай Хлюдзінскі прызнаўся, што напярэдадні Верацінская наведала яго. І мяркуючы па ўсім, дадаў ён, шукала спосаб уцячы за мяжу.

– Да капіталістаў? – войкнуў Андрэй.

– Думаеш, у савецкай турме лепш, чым на волі сярод капіталістаў? – сярдзіта павярнуўся да яго музейшчык. – Ты ж нібыта дарослы малец, а разважаеш часам, як нейкі смаркач!..

І задаў пытанні, якія свярбелі ў яго на языку ледзь не ад самага пачатку размовы:

– Лепш скажы мне: ты на допыце пра сшытак казаў што-небудзь? А пра мяне?

Юнак рашуча закруціў галавой:

– У Верацінскай пра сшытак не было нічога, таму і я не згадваў. Дый вы да Прамяністых – ніякім бокам.

– Добра, зайдзі да мяне ўвечары, пагамонім пра гэта ўсё. Цяпер – сам бачыш – не можна ніяк, бо новае начальства, – сумна пасміхнуўся Хлюдзінскі.

– А чаму? Што такое здарылася, каб яго паставілі вамі кіраваць? – не стрымаў цікаўнасці Андрэй.

– Не дужа я пасую ўяўленням гарадскога начальства пра тое, якім павінен быць узорны савецкі музей. Занадта шмат увагі надаю дарэвалюцыйным поглядам, – саркастычна адказаў музейшчык, яўна цытуючы фармулёўкі, з якімі яго здымалі з пасады. – Я нават у Менск ездзіў да Ластоўскага, спадзяваўся, што той зможа дапамагчы. Але яму не да мяне – у яго ідзе вайна з археолагам Ляўданскім: адзін на аднаго даносы пішуць. Ластоўскі – быццам Ляўданскі разглядае гісторыю Беларусі з пазіцый вялікадзяржаўнага расійскага шавінізму, а Ляўданскі – быццам Ластоўскі лезе кіраваць навукай, не маючы нават сярэдняй адукацыі… Карацей, не да мяне яму, сам стараецца замацавацца.

З ПРЭСЫ

Забастоўка ў Магілёве

Прадпрыёмцы 7 прыватных скураных заводаў у г. Магілёве, у якіх занятыя 24 рабочыя, адмовіліся ад перазаключэння калектыўных умоў.

ЦП сходу гарбароў атрымала ад магілёўскага аддзялення тэлеграму з просьбай санкцыянаваць забастоўку.

Выехаўшы ў г. Магілёў прадстаўнік ЦП сходу з часткай прадпрыёмцаў прыйшоў да згоды. Астатнія (Каган, Веслер і Гэнкін) упіраюцца.

У пятніцу, 14 кастрычніка, на прадпрыемствах гэтых вышэй указаных грамадзян пачалася забастоўка.

Савецкая Беларусь, 19 кастрычніка 1927 года

Кастрычнік, 1927

Васіль Луст ведаў, што па яго прыйдуць. Раней ці пазней – няважна, але прыйдуць абавязкова. Заломяць рукі за спіну, каб не супраціўляўся. Магчыма, начэпяць кайданкі, моцна заціснуўшы іх, каб урэзаліся ў рукі. Пацягнуць у «варанок».

Да чэкістаў, якія цяпер памянялі сваё імя на АДПУ, трапляць ён не хацеў, бо ведаў, як гэта бывае. У 1919 годзе падчас польскага наступу ён ужо трапляў у канцэнтрацыйны лагер, куды загналі ўсіх «падазроных элементаў»: папоў, кулакоў, былых афіцэраў, уладальнікаў заводаў і нават настаўнікаў. Маўляў, каб яны не дапамагалі контррэвалюцыі, якая вядзе наступ на ўладу бальшавікоў. Луст як настаўнік апынуўся ў іх ліку.

Ён памятаў сваю бяспраўнасць і прыніжанасць у гэтым лагеры. Месца падалося яму адным з Дантавых кругоў, ён толькі не ведаў, каторы менавіта гэта круг.

Луст памятаў, як адзін з ахоўнікаў плюнуў яму ў твар смярдзючай ад махоркі і нячышчаных зубоў жоўтай слінай. Плюнуў проста так – бо меў над ім уладу. Незнаёмы Васілю немалады афіцэр заступіўся за яго, стаў крычаць салдату штосьці пра чалавечую годнасць.

– Ты, вашбродзь, не шумі, – паблажліва адказаў ахоўнік. – Скончылася твая ўлада, цяпер наш час прыйшоў над вамі пакуражыцца.