Праведная галеча

Шчасцем поўніцца фінская ноч. Калі прырода, якая цягам дзесяцігоддзяў ціснула, шпурляла і цягала чалавека па дарогах жыццёвых узлётаў і падзенняў, раптам змякчаецца і начною парой раскрывае свае ласкавыя абдымкі, дык і далёка немалады чалавек пагружаецца ў халаднаваты спакой летуценняў і марных спадзеваў… Візіт у Нікілю яшчэ больш умацаваў у Юху той незвычайны душэўны настрой. І ў такім стане проста немагчыма ўяўляць будучую працу і патанаць у цяжкіх думах пра тое, як жыць далей. Шчасце прыйдзе іншым шляхам. Віле спіць. Юха зусім не жадае ягонай смерці, але і паверыць, што дзіця паправіцца, ён не можа. Канец ужо недалёка. З гадзіну Юха не можа заснуць, а потым ужо і не спрабуе. Нарэшце ягоныя думкі знаходзяць патрэбны кірунак: ён больш не пойдзе ні ў Пір’ёлу, ні ў Нікілю, а пойдзе заўтра ў Туарылу, што за Тамперэ. Там жа жывуць ягоныя родзічы. Ён болей не думае, ува што яму абыдзецца пакупка каня; ён наогул ні аб чым такім не думае, проста яму неабходна пайсці туды зараз, гэтым вось летам. Спакой наступае імгненна, як толькі Юхавы думкі і намеры становяцца выразна акрэсленымі. Ён устае, нацягвае кашулю, выходзіць на ганак і тут жа вяртаецца ў хату, нібы спалохаўшыся, што начное неба разгоніць думкі, якія так своечасова ўзніклі. Потым ён засынае.

Назаўтра ўранні ён і сапраўды збіраецца ў дарогу. Ён тлумачыць Рыйне, што такое Туарыла і як там жывуць, а потым таямніча намякае, што вернецца не з пустымі рукамі. Рыйна нешта мармыча пра адпрацоўку, пра хворага сына і яшчэ аб нечым такім, а затым зноў пагружаецца ў звычайную абыякавасць. Юха ў самнабулічнай паўпрытомнасці пускаецца ў падарожжа, і апрытомнее ён толькі ў Туарыле.

Гэты незвычайны перыяд папярэднічае таму шматпакутліваму адрэзку жыццёвага шляху, які яшчэ давядзецца прайсці няшчаснаму Юху.

Ягоны дзядзька Кале Туарыла памёр у арэоле славы выбітнага гаспадара, які нашчадкам пакінуў квітнеючую гаспадарку, напоўненую духам прагрэсу, што ніяк не стасавалася з прыходам Юхі, асобы цёмнай і падазронай. Гаспадаркаю кіравалі спадкаемцы старога Туарылы. Малады гаспадар адразу пазнаў Юху і праз раскошныя сенцы правёў яго з кухні ў пакоі гаспадароў. І ў гэтую хвіліну зазваніў тэлефон – машынка, якой Юха яшчэ не бачыў зблізку. Высакарослы малады чалавек, брат гаспадара, узяў трубку і пачаў гаварыць. І гаварыў ён па-фінску, аднак Юха нічога не зразумеў, хоць праз адчыненыя дзверы выдатна чулася кожнае слова: «Народныя спевы… Фальклор… Вепсы…» «Кліч яго сюды!» – крыкнуў з пакоя гаспадар.

З гэтым панам Юха і правёў большую частку свайго візіту. Малады гаспадар паставіўся да Юхі надзвычай добразычліва. Ён увесь час спрабаваў выціснуць і з Юхі гэты самы «фальклор», аб якім той не меў ніякага ўяўлення. «А-а-а, паданні, казкі?!» Гэта было зразумела, і Юха нават успацеў, імкнучыся ўспомніць хоць што-небудзь з таго, але без ніякага выніку. Потым Юха завёў гаворку аб сваіх няшчасцях, а малады гаспадар толькі прыгаворваў: «Ага… Ага… Ага…» Нарэшце ён даў Юху дзесяць марак і правёў у пакой, дзе госцю падрыхтавалі пасцель. Ён пажадаў Юху добрай ночы і пайшоў, пакінуўшы яго аднаго. «І вам таксама», – адказаў Юха і застаўся адзін у пакоі, напоўненым п’янкім свежым паветрам і незвычайным водарам чысціні. Усё ягонае падарожжа і знаходжанне сярод такой нязвыклай дзівоснай чысціні здавалася сапраўдным цудам, нечым такім, што адбываецца без ягонага ўдзелу. Юха даследаваў дзіўную сістэму прасцін на ложку. Прасціны былі з тонкага бялюткага палатна, іх было дзве, і адна чамусьці была прышытая да коўдры. Юха адчапіў яе і паклаў на ніжнюю прасціну, успомніў, што ў дадатак да ўсяго ў яго ёсць дзесяць марак, і ўклаўся ў ложак.

Аднекуль здалёк пачуўся плач Віле, і Юха не адразу скеміў, што гэта такое. Аж раптам востры смутак ахапіў усю ягоную істоту. Душа апрытомнела і вызвалілася ад ілюзій, а стомленае цела пагрузілася ў глыбокі сон сярод хмельнага водару чысціні.

Раздзел V Смерць стараецца як можа

Дзень у сярэдзіне лета спякотны і доўгі. Гэта асабліва адчуваецца на разложыстай, на некалькі міль, верасовай пустцы, якая раздзяляе два ўраджайныя прыходы і цераз якую здавён пралягае пакручасты бальшак з верставымі слупамі – дарога, якая вядзе на поўнач у Эстэрботнію. З пакалення ў пакаленне па гэтым шляху самотна брыдуць людзі, і дрыготкі страх перад гэтай пусткаю ахоплівае іх, калі яны вяртаюцца з горада, седзячы на вазах, і на працягу шматлікіх вёрстаў змрочным унутраным позіркам разглядаюць сваю вызваленую гарэлкаю дзіцячую сутнасць; успамінаюць былое, будуюць планы на будучае, а калі паказваецца першая вёска, пачынаюць радасна гарлаць, вызваляючы свае душы ад трывожнага цяжару.