Радавыя

Бушцец. Ну не! Мішку Гальчанскаму ў твар стралялі…

Салянік. Як хочаш…

Бушцец падымае аўтамат.

Дзерваед (цяжка). Пакладзі!

Бушцец. Што?

Дзерваед. Пакладзі аўтамат на зямлю…

Бушцец. Шкада? Табе шкада?! А ты ўспомні, як тваіх палілі… Што рабілі з тваёй Мар’яй?! Як тваё дзіця пяклося на сучку з яблыкамі! Ён у іх не хоча страляць! Чаго глядзіш?!

Дзерваед. Пакладзі аўтамат на зямлю…

Адуванчык. Сяргей, кінь! Ну яго к чорту, не трэба… Супакойся… Я табе сёння сваю порцыю наркомаўскай аддам…

Дзерваед (да Саляніка). Адыдзі ад сцяны… Не корчы з сябе… На Хрыста ты не падобны… (Да Бушцеца.) А ты пакладзі аўтамат…

Салянік адыходзіць ад сцяны. Бушцец стаіць нерухома. З’яўляецца Дугін.

Дугін. Ты што, аглух? Кінь зброю!

Бушцец шпурнуў пад ногі аўтамат і, цяжка дыхаючы, прысеў на друз.

Атака яшчэ не скончылася, хлопчыкі… Што такое?

Усе маўчаць.

(Злосна.) Што такое, я пытаюся, дзед?!

Дзерваед. Нічога. Пагаварылі…

Дугін (падымае аўтамат). Чый?

Салянік. Мой… Я не страляў…

Дугін. Не чую…

Салянік (крычыць). Я не страляў! І раней не страляў! Верую я!!

Дугін. Вось цяпер чую… (Паўза.) А гэта трыбунал, Мацвей…

Салянік. Я ведаю…

Дугін. Толькі зараз даведаўся?

Салянік. Не трэба, старшына… І раней знаў… Я грэшны, слабы чалавек…

Дугін. Значыць, зброю ўсё-ткі ўзяць узяў… І думаў як-небудзь ціхай сапай да канца вайны пратупаць… І перад богам чыст, і людзі задаволены… І вашым і нашым… Але бог шэльму меціць… Не атрымалася…

Салянік. Я ў атакі разам з табой бегаў, старшына… Не хаваўся…

Дугін. На перадавой не схаваешся, Мацвей… Дзед, дай махоркі… (Падыходзіць да Дзерваеда, пачынае круціць цыгарку.) Што ж нам, бедным, рабіць? Га, партызан? Чалавек пад трыбунал пойдзе, а нам з Гітлерам трэба да канца разлічыцца… (Закурыў, падышоў да Саляніка.) Як думаеш: боскае пракляцце і смяротны грэх на нашым Дзерваедзе ляжыць?

Салянік. Я вам не суддзя…

Дугін. Я не казаў, каб ты нас судзіў. Я толькі спытаўся. Як? Ты? Думаеш?

Салянік. Бог раз і назаўжды сказаў: не ўбій… Нікога! Нідзе! Ніколі! Нізашто! А чалавек, да крыві прывыкшы, адразу выйсце знайшоў: а калі хто супраць бога? Значыць, можна! А калі не тымі пальцамі хрысціцца? Можна! А калі ерэтык? На касцёр яго! Хто забівае «во славу божию», гэткі ж забойца, як і той, хто забівае за кашалёк! Бог сказаў: не ўкрадзі! А калі крадзенае? Можна! Святое дзела! Не пажадай жонкі бліжняга… А ў мяне любоў! Можна! Што нам святое ні скажы — мы ўсё перакруцім, пераверцім і падгонім пад сябе… Не жыццё, не абставіны прымушаюць нас грашыць, а похаць душы нашае…

Дугін. Амінь?

Салянік. Не трэба…

Дугін. Хто ў цябе дома застаўся, Мацвей?

Салянік. Бацька, маці, жонка і дзеці…

Дугін. Усе жывыя?

Салянік. Дзякуй богу…

Дугін (дагаворвае за яго). …які нашымі рукамі, крывёй, грахом нашым не пусціў звера ў твой дом. Лёгка быць святому, Мацвей… калі ты адзін, у пустыні! У мяне, можа б, і хапіла сілы здохнуць з голаду, а чужога не ўзяць… А калі побач малое дзіця з голаду памірае? Тады што? Глядзець і думаць пра «не ўкрадзі»?!

Салянік. Папрасі!

Дзерваед. А не дадуць?..

Салянік. Тады ўкрадзь…

Дугін. Ага!

Салянік. Але ніколі не думай, што зрабіў добра…

Дугін. А калі прыйдуць у мой дом і на вачах у мяне заб’юць майго бацьку, раскрыжуюць маці, згвалтуюць сястру… Што мне рабіць? Папрасіць? Адуванчык, што твая маці ў іх прасіла: «Паночкі, не страляйце дзетак больна»? І што?!

Бушцец, як у сне, трасучыся, пачынае падымацца, сціскаючы аўтамат.

(Не паварочваючыся да яго.) Табе было сказана: пакладзі аўтамат на зямлю! (Бушцец сеў.) Дык што ж мне, грэшнаму, бог параіць, Мацвей?

Салянік маўчыць.

Правільна... Забі, але не думай, што гэта добра. Дык я і без бога ведаю, што гэта дрэнна… Ты колькі на фронце? А я забіваю з сорак першага! І з сорак першага знаю: не ў кожным немцу сядзіць Гітлер… Большасць з іх няшчасныя, простыя людзі… Але я буду страляць! І біць трапна! Да канца! Таму што ваюю супраць д’ябла! Праўда, ён у Берліне, але тут, у акопах, яго анёлы… Як там у вас: ці адракаешся ад д’ябла і анёлаў яго… Адракаюся!

Салянік. Ім таксама кажуць, што з імі бог… А мы д’яблы…

Дугін. Ма-аленькая розніца ёсць. Я не праліў ні кроплі нявіннай крыві…

Салянік. Загадаюць — пральеш…