Радавыя

Дугін. Вайна, лейтэнант… Крыўдзіцца пасля Перамогі будзем. І вось што: хопіць цямніць! Што трэба — пытайся! Не строй з сябе Шэрлака Холмса…

Лейтэнант. Спакойна, спакойна, старшына… Я, здаецца, пакуль што вышэй па званні…

Дугін. Даўно з вучылішча?

Лейтэнант. Нядаўна.

Дугін. Яно і відаць. Пытайся…

Лейтэнант. У вас ёсць жонка?

Дугін. Ёсць…

Лейтэнант. А пісьмы ад яе?

Дугін. Няма. Ну, хопіць…

Лейтэнант дастае з сумкі канверт.

Лейтэнант. Скажыце, старшына, як магло стацца, што ў той час, калі ваша дывізія стаяла на фарміраванні, была далёка ад фронту, ваша жонка, Вера Іванаўна Дугіна, атрымала пісьмо?.. Вось гэта во… На штабным бланку, за фальшывым подпісам фальшывага камандзіра… У ім паведамляецца, што… цытую: «Дугін Уладзімір Паўлавіч загінуў смерцю храбрых у баях за Радзіму і пахаваны ў брацкай магіле каля сяла Зельва». А ёсць такое сяло?

Дугін. Ёсць. І брацкая магіла ёсць.

Лейтэнант. Раю казаць праўду, старшына…

Дугін. Я заўсёды праўду кажу… Пісьмо адпраўлена па маёй просьбе… Хто адпраўляў — не скажу! А ўвогуле так: бланк украў і напісаў сам… Нашто? Любоў у мяне, лейтэнант, разумееш? Сустрэў у шпіталі адну сястрычку, ну і закруцілася ў нас з ёй… Вырашыў: дзяцей няма, яна маладая… Не прападзе, знойдзе сабе… Ну і каб з маху абрэзаць усё…

Лейтэнант. Стоп, стоп, старшына… Натхнёная хлусня — гэта талент. Вы ў гэтым — круглы нуль… Вочы выдаюць. Мітусяцца… Няма ж ніякай сястрычкі… Ды і не было. А можа, усё прасцей? Абрэзаць усе канцы і да іх махнуць.

Дугін. Да каго «іх»?

Лейтэнант. Праз нічыйную паласу…

Дугін (пасля паўзы). Лейтэнант, я куру тваю папяросу… Скажы дзякуй богу… А так бы ты праехаўся ў сваёй новенькай гімнасцёрцы па зямлі…

Лейтэнант. Добра. Больш я нічога пытацца не буду. Але скажы: як ты, франтавік, мог… (Патрос пісьмом.) Прыкрывацца ад чаго б там ні было тымі, хто ад Масквы да Германіі ў брацкіх магілах ляжыць? Прыкрывацца іх светлымі імёнамі, светлай памяццю тых, каго, можа, і сам хаваў… Як ты змог? Сволач ты, старшына! Гэта я не ад сябе кажу… Твая праўда, я толькі з вучылішча, пораху не нюхаў… Не мне цябе судзіць… Гэта я табе ад свайго бацькі! Ён пад Мінскам ляжыць. Дарэчы, у братняй таксама…

З’яўляецца Вера. Прыгожая жанчына ў форме ваенурача трэцяга рангу.

Гэта я табе і ад тваёй жонкі…

Вера. Ад мяне не трэба, лейтэнант…

Лейтэнант. Даруйце… (Пайшоў.)

Вера. Дай пісьмо… (Лейтэнант аддае.) Пачакай мяне ў машыне, калі ласка… Я зараз прыйду…

Лейтэнант. Добра… (Пайшоў.)

Вера. Добры дзень, Валодзька…

Дугін. Добры дзень, Вера…

Вера. Ты не бойся, Валодзька… Пра гэта (паказала пісьмо) ніхто не ведае… Лейтэнант мой сябар… Нікому не скажа. Не хвалюйся.

Дугін. Я не хвалююся…

Вера. Ты нават можаш забраць яго. Бяры, бяры…

Дугін бярэ пісьмо.

І каб цябе не мучыла сумленне — скажу: я па табе не плакала… Як бачыш, не пасівела… Жанчыны, Валодзька, бяду прадчуваюць… Як звяры землетрасенне… Асабліва тыя, хто любіць… А я цябе люблю… Прачытала гэта і падумала: глупства нейкае, бязглуздзіца! І лягла спаць. І пакуль не заснула, шаптала ўсё: «Прысніся мне, Валодзька, прысніся…» Так і заснула. І ты мне прысніўся… Стаіш сярод белай чаромхі, памятаеш, мы пасля вяселля да мамы ездзілі? Было шмат чаромхі.

Дугін. Памятаю…

Вера. Дык вось, ты стаіш і голенькага хлопчыка на руках трымаеш… Я ведаю, што гэта сон і што голы хлопчык у сне не к дабру… Пытаюся ў цябе: «Ты жывы?» Ты сумна-сумна галавой кіўнуў. Маўляў, жывы… А я чамусьці пытаюся: «Дзе ты загінуў?» Ты на куст чаромхі паказваеш… А пад тым кустом стол стаіць. Папера нейкая. Ты гэта на стале пісаў?

Дугін. На тумбачцы.

Вера. Я запыт на наступны дзень зрабіла… Але дывізію вашу расфарміравалі ўжо… Канцоў не знойдзеш… Ты і гэта ўлічыў… Але я знайшла цябе…

Дугін (цяжка). Ідзі, Вера… Даруй і ідзі…

Вера. Табе не трэба прасіць прабачэння… І той, хто палюбіць, і той, хто разлюбіць, — аднолькава невінаватыя… Я толькі хацела паглядзець табе ў вочы, Валодзька… І ўсё.

Дугін. Глядзі.

Вера. Хто яна?

Дугін. Жанчына.

Вера. Як завуць?

Дугін. Лідка.

Вера. Няпраўда… Калі б яна была, ты б сказаў Ліда…

Дугін. Яна… проста маладзенькая. Ідзі, Вера… Прашу цябе…

Вера (гледзячы ў вочы, спалохана). Госпадзі… Валодзька… Ты ж любіш мяне…

Дугін (працягвае пісьмо). Любіў.

Вера. Можа, табе што-небудзь пра мяне напісалі?.. Чатыры гады расстання… Потым фронт, шпіталі… Параненыя, скалечаныя, пакінутыя… Усялякае было… Але душа мая чыстая… І каханне маё чыстае… Клянуся табе! Ты чуеш?!

Дугін. Забяры пісьмо!!! У ім усё правільна…

Вера (амаль істэрычна). Растлума-а-ач!!!