Радавыя

Жанчына. А вёска ў нас чыстая, вясёлая… (Есць.)

Дзерваед. А ты не плач… Бяды няма…

Люська. Можна праклінаць бога, вайну, Гітлера, увесь свет, а яго і мяне… за што ж?.. Нам і так дасталася… Што я толькі не рабіла! І ў халоднай вадзе сядзела, каб застудзіцца, і з лесвіцы знарок валілася, і… Што толькі не рабіла… А ён аднойчы сярод ночы пад сэрцам мяне пагладзіў… Знутры, па жываце… Як папрасіўся: не трэба, не вінаваты я, пусці мяне жыць… Я, я неяк супакоілася… Я ж са сваім нават не нацалавалася ўдосталь… З вяселля забралі… Толькі думала пра яго ды ў сне бачыла… У душы насіла… І гэта будзе яго дзіця… Яго. Душа мяне не асудзіць… Ні яго, ні мая… Людзі — хай. Душа не асудзіць…

Бушцец нерухома стаіць каля сцяны.

Дзерваед. Які там суд? Ён твой… І ты яго нікому не аддавай.

Люська. Не аддам…

Дзерваед. Зберажы ад усяго шалёнага свету…

Люська. Зберагу…

Дзерваед. Навучы дабру і любові…

Люська. Навучу… (Паўза.) Дзякуй табе, дзядзька… Прыязджай да нас у Крынічанск…

Дзерваед. Яно можна…

Жанчына. Крыніц у нас шмат… І Нёман вясной разліваецца шыро-о-ока…

Люська. Пойдзем, цётка Наста… (Да Дзерваеда.) Нас на зборным пункце чакаюць…

Дзерваед. На згушчонкі… Еш патрохі… Яно трэба…

Люська. Дзякуй табе, дзядзька… Хай цябе куля абміне… Хадзем, цётка…

Нізка пакланілася Дзерваеду. Жанчына таксама. Выходзяць. Бушцец як здранцвелы стаіць каля сцяны і не міргаючы глядзіць перад сабой. Дзерваед збірае рэшткі прадуктаў, заўважае Бушцеца.

Дзерваед. Сяргей, хто гэта ў нас у роце з Крынічанска быў? Гураў ці Варонін?

Бушцец (хрыпіць). Я…

Дзерваеда як ударыла. Павольна-павольна падымаецца. Падыходзіць да таварыша. Паўза.

Дзерваед (ціха). Яно ўсё так… але дагнаць трэба… Не наша з табой гэта вайна, Сяргей… Не мы яе вынеслі, а яны… Бабы нашы… На іх яна лягла… У іх слязах і ў іх крыві Гітлер пракляты захлынуўся… У іх душах праўда вечная… І любоў. Калі б мне Мар’ю вярнуць… Каб толькі можна вярнуць.

У праломе з’яўляецца Жанчына з дзіцем.

Я б перад ёй да магілы на каленях хадзіў… Не мы ім, а яны нам дараваць павінны… За жудасць, якую перажылі… За страх і слёзы нявінныя, за смерць і пакуты, якія мы на сябе ўзяць не змаглі… За тое, што мы забіваем, а яны нараджаюць… Яно дагнаць трэба… Дзіцё яно дзіцё… Нашае вады з крыніц пап’е, пад нашым сонцам пагрэецца, нашых песень наслухаецца — яно і нашым будзе… Нашы бабы добра спяваюць… Яно дагнаць трэба… Супакоіць…

Бушцец не зварухнуўся.

(Крычыць.) Дагані!!!

Бушцец (зрабіў рух, але, як падкошаны, апусціўся на падлогу). Не… магу… (Таксама крычыць.) Не магу!!!

Жанчына з дзіцем знікае.

Зацямненне.

Ізноў руіны нейкага будынка. Ноч. Скрыня з-пад снарадаў, на ёй газнічка, хлеб салдацкі, тры кружкі. Вакол скрыні сядзяць Дугін, Дзерваед і Бушцец. Ціха так сядзяць. Думаюць. І па ўсёй зямлі цішыня. Як вымерла ўсё. Дзерваед ціха-ціха спявае:

Ой, чыё ж та поле?
Чые жы та пракосы?
Чыя ж та дзяўчына
Распусціла косы.

Дугін. Дап’ём?

Дзерваед. Можна…

Дугін. Давайце, хлопцы… За Перамогу… Цяпер можна… Сёння ці заўтра капітуляцыю падпішуць… Безагаворачную!! Будзьце жывы! (П’е.)

Дзерваед таксама выпівае. Бушцец сядзіць нерухома.

Чаго ты, Сяргей?

Бушцец. Га?

Дугін. Пі…

Бушцец (бярэ кружку). Ціха… Як у магіле… Аж мутарна. (Выпіў, ляпнуў кружкай па скрынцы. Раз! Другі! Трэці! Усё мацней, мацней, мацней.)

Дугін. Хопіць псіхаваць!

Бушцец (кінуў кружку, да Дугіна). Ты ў арміі застанешся?

Дугін. Не… Здароўя няма…

Бушцец. Дарэмна… З Зоркай пайшоў бы далёка… Куды дзявацца? Страляць умею… (Дастае з-за спіны корцік.) Біць пад левую лапатку — умею! (Спрытна ўваткнуў нож у скрыню.) Гранату з дваццаці метраў у вядро закінуць змагу… Усё жыццё буду ўспамінаць вайну… Толькі вайну ўспамінаць…

Дзерваед. Усё міне… Абы жыць…