Русалкі клічуць

І вось, нарэшце, – нібы перад вамі расчыніла дзверы вялізная шафа: шэрагі з вопраткай. Намёты і драўляныя збудаванні: курткі і спадніцы вісяць ад зямлі і да неба, ляпаючы на вятры, што харугвы, вось толькі невядома якога войска. Ліза па старой звычцы задрала галаву – ніколі больш яна не зазірала так высока, адно толькі што ў царкве, калі разглядала вітражы ці фрэскі на столі. І тут таксама былі яркія фарбы, золата і чырвань, і маркотныя вочы гандлярак. Зараз усё здавалася занадта танным, сінтэтычным, безгустоўным, але гадоў дваццаць таму, калі намёты з адзеннем толькі з’явіліся, як вольнае пасяленне сярод бетонных тыпавых крамаў, Ліза з маці хадзілі сюды ці не кожную суботу, як на экскурсію. Гэта было прывітанне з далёкіх краін: глядзіце, які вялікі свет і колькі ў ім дзівосаў. Глядзіце, іншае адзенне, якое пашылі дзеля вас іншыя людзі па іншых мерках, не вашых, але памерайце, яно вам пасуе. І Ліза з маці запаміналі рэчы, як імёны новых знаёмых, вывучалі іх усе і пільнавалі, калі вывесяць новае, каб апрануць гэта першымі ў горадзе.

І калі тое новае прывозілі, не важна, якое было надвор’е – вецер, дождж, мароз, трэба было мераць. Зайсці за фіранку, стаць на прытаптаную кардонку, мокрую па краях ад снегу, зняць сваё і ўсёй скурай адчуць холад, быццам датыкнулася спінаю да ільдзянога шкла. Нацягнуць заінелы швэдар – і тут фіранка расхінаецца, заглядвае гандлярка:

«Файна села, бярыце, а тое, што тапырыцца – дома пад прас». І чужыя рукі праводзяць па грудзях, абсмыкаючы швэдар, і зайздрослівыя вочы глядзяць з усіх куткоў, але позна – гэтая рэч ваша.

Ліза вынырнула зуспамінаў і заўважыла, што Алеся няма побач – ён спыніўся каля намёта з пляжнымі ручнікамі:

– Зірні, – крыкнуў, – вось чым усё скончылася. Махрастыя дэльфіны, чырвоныя сонцы, дошкі для сёрфінгу. Побач размясцілі некалькі плёнак з рознымі малюнкамі: пясчаны бераг з пальмамі, зграя маленькіх сабачак, загарэлыя жанчыны ў купальніках.

– На дачы можна павесіць, – гандлярка не спадзявалаcя, што такія, як яны, нешта набудуць, але маўчаць не дазваляла прафесійная годнасць.

– Аднолькавыя сюжэты тыражуюцца мільёнамі на ўвесь свет. Мастацкі фастфуд – хуткае наталенне прагі прыгажосці. Вось, напрыклад, тыя пальмы. Прымацаваныя да сцяны недзе ў маленькай кухні ў працоўным раёне пад Шанхаем. А гэты экзэмпляр набудуць і адвязуць у Ветрына, каб прыкрыць шпалеры, заляпаныя тлушчам. Хутка не застанецца нічога нашага – мы самі вынесем на сметнік. І добра, каб зніклі толькі рэчы. Але праз гэта знікнем мы самі.

– Незасланяйце тавар, – гандлярка абурылася, – Самі не купляеце, дык не перашкаджайце іншым.

І яны зноў кінуліся ў натоўп, як у ваду.

– Таму ты шукаеш старыя дываны? – Ліза злёгку кранула яго за рукаў і паказала ўдалечыні свой дом.

– Не толькі я. Ёсць людзі, дзеля якіх гэта як пошукі душы. І яны разумеюць, што менавіта ў гэта варта інвесціраваць грошы.

– У душу?

Ды Алесь не пачуў: ён абагнаў Лізу і пабег наперадзе – прыняў кіраванне на сябе.

* * *

Калі паднімаліся па лесвіцы, Ліза зразумела, штодыван зараз у яе забяруць. І ёй стала шкада і крыху смешна: во, раней ляжаў анучай, а зараз да яго дадалася гісторыя, і ён ператварыўся ў скарб. І яе вымушаюць той скарб аддаць. Ды і гэта быў не іх дыван – неабходна было папярэдзіць гаспадыню. Нібы адчуўшы яе думкі, Алесь пачаў супакойваць:

– Ты не хвалюйся, я дам добрыя грошы. Ніхто столькі не дасць, бо… Бо ён мне вельмі патрэбны.

І ледзь не забраў ключы, каб самому хутчэй адамкнуць замок.

Здалося, кватэра напружылася, бы сабака, які адчуў, што з гаспадаром прыйшоў чужы. Ліза зачыніла дзверы ў спальню, каб схаваць белы жывот непрыбранага ложка – Наста, як заўжды, спяшалася і не паспявала заслаць, – і прынесла з кухні стары зэдлік. Перад незнаёмцам зэдлік на вачах яшчэ пастарэў і зморшчыўся, бы стары грыб:

– Ён на антрэсолях, я здыму.

Давялося пасунуць старыя газеты: паляцелі долу коксагыз, калектывізацыя і Сталін. Ліза скінула нейкія чаравікі, пакеты з правадамі, пластмасавую елку – і ў паветры паплыў пыл, быццам пайшоў снег.

– Давай дапамагу, – Алесь, відавочна, сам хацеў выцягнуць дыван з цемры дзесяцігоддзяў.

– Я сама, вось ён, – Ліза асцярожна падчапіла скручанае палатно і спусціла Алесю.

Той памкнуўся на кухню, каб раскласці дыван там, але перадумаў і без запрашэння пайшоў у залу.

– Ты гэтак хвалюешся таму, што на дыване насамрэч зашыфраванае нейкае пасланне, якое дапаможа табе адшукаць золата? – Ліза паспрабавала пажартаваць, ды Алесь не звярнуў увагі. Ці ёй падалося, ці ў яго сапраўды трусіліся рукі, пакуль ён разварочваў на падлозе скрутак.

Выцвілыя кветкі па баках. Дзяўчына з кавалерам пасярэдзіне.

Нахіліліся адно да аднаго, як галубочкі.

– Гэта не ён.

Алесь зрабіў крок назад, наткнуўся на канапу і зваліўся на яе, быццам яго пхнулі.

– Гэта не Кіш. Не той сюжэт.

Ліза адчула палёгку, і ёй стала сорамна: Алесь сядзеў з заплюшчанымі вачыма, такі спахмурнелы, расчараваны. Як дзіця, якое чакала навагодні падарунак, ды атрымала пустую скрынку.