Святыя грэшнікі

Самае дзіўнае ў гэтай дыскусіі на адвольныя тэмы, як іх ахрысцілі кіношнікі, заключалася ў тым, што нiхто на студыі не бачыў важкіх прычын для дыскусій, а таму іх тлумачылі суперніцтвам двух вядучых рэжысёраў. Пагаворвалі, што Лазар Богша не ўспрымае творчасці Кірылы Лыкавязава, больш таго, лічыць ягоныя фільмы павярхоўнымі, верхаглядскімі, а значыць, і маламастацкімі. 3 другога боку, пагаворвалі, што Кірыла Лыкавязаў у сваю чаргу не прызнае творчасці Богшы, знаходзячы ў ёй уяўную глыбакадумнасць. Усё гэта бы­ло не так, а таму хадзілі чуткі, што Богша не дараваў Лыкавязаву смерці Цюкі, а той баіцца Богшы і са стра­ху адплочвае, прыдзіраючыся да кожнага яго фільма.

Лазар Богша сапраўды адчуваў да Кірылы антыпатыю, якую ён тлумачыў лыкавязаўскім імкненнем падабраць пад сябе ўсю студыю. А Лыкавязаў не цярпеў Богшу, які не баяўся казаць Кірылу ўсё, што думае пра яго. Быў у гэтым пэўны рэзон.

Дыскусіі звычайна ўзгараліся нечакана і па такіх пытаннях, якія, здавалася, не давалі падстаў да заця­тых, аж варожых спрэчак. Яны ўзнікалі, як правіла, па­сля кожнага чарговага фільма каго-небудзь з варожых бакоў.

Не, абодва рэжысёры не апускаліся ў спрэчках да збэшчвання фільмаў суперніка. Дыскусіі адбываліся па тэарэтычных пытаннях, гэта значыць, закраналі нейкія агульныя палажэнні стану кінематографа. Богша звы­чайна выступаў больш грунтоўна, Кірыла — з той сялянскай практычнасцю, якая хоць і не дужа прэтэндавала на тэарэтычныя абагульненні, затое давала свой плён.

— Мы ўсё ж робім фільмы дзеля таго, каб іх глядзелі, — пачынаў сваю прамову Кірыла Лыкавязаў. —Трэба ж, мусіць, паважаць гледача, а не выпрабоўваць ягонае цярпенне. Я іншы фільм не магу даглядзець і да паловы, дык я ўсё ж прафесійны глядач. А як быць простаму чалавеку, што прыйшоў і для таго, каб адпачыць. Мусіць, нельга злоўжываць глядацкім цярпеннем. Каму патрэбна іншая філасофская заглыбленасць, якая хутчэй выглядае як звычайная занудлівасць...

I ўсе разумелі, што Кірыла Лыкавязаў гаворыць не проста ў парадку тэарэтычных разважанняў, а мае на ўвазе апошні богшаўскі фільм, які і праўда не вызначаўся імклівасцю сюжэта, затое быў насычаны філасофскімі развагамі. Богша таксама разумеў, у чый агарод кідае Кірыла камень, і ён ужо не мог стрымацца, каб не адказаць яму.

— Мне здаецца, — казаў ён, — што некаторыя нашы фільмы адвучваюць гледача думаць, бо яны не нясуць ніякай думкі, а толькі пустую займальнасць. А між тым народ — найвялікшы мудрэц і філосаф. Адмаўляць яму ў гэтым — значыць прыніжаць яго да першабытнага мыслення. Мы ствараем духоўныя каштоўнасці, а не шырпатрэбаўскую прадукцыю, якую можна, пакарыстаўшыся, выкінуць на сметнік. Твор мастацтва і праз гады павінен хваляваць гледача, даваць яму праўдзівае адлюстраванне страсці і мудрасці эпохі. Адмаўляць сучаснаму гледачу ў праве разумець філасафічнасць твора — ці не значыць гэта адрываць яго ад усёй куль­туры мінулага, бо, што ні кажыце, вялікія майстры све­ту ва ўсіх жанрах мастацтва не ў апошнюю чаргу дбалі пра філасафічнасць сваіх твораў.

I ўсе ведалі, што Лазар Богша мае на ўвазе лыкавязаўскі фільм, які, што праўда, глядзеўся з неаслабнай увагай, але ў якім дробненькія страсці толькі казыталі нервы гледача.

Богша глядзеў на экран з той прафесійнай уважлівасцю, якая вымагае нястомнай працы розуму: дзе і што лішняе, дзе атрымалася не так як было заду­мана. За мантажным сталом ён больш клапаціўся пра тое, каб адабраць лепшыя дублі і з большай ці меншай дакладнасцю зманціраваць матэрыял, а потым ужо заняцца яго чысткай.

Цяпер Богша бачыў свае памылкі, на шчасце, нешматлікія, можа, нават дробязныя, але якія раздражнялі яго, аж хацелася спыніць прагляд, пачаць здымкі занава. Ды хіба такое магчыма ў кіно? Як ён у гэты час зайздросціў мастакам і пісьменнікам! Яны шчаслівыя.

Мастак можа сцерці з палатна ўжо гатовую карціну, намаляваць яе па-новаму. Пісьменнік можа выкінуць у кошык раман, каб перапісаць яго так, як пабачылася. У кіно такое нікому не дазволена. Адзнятае аднойчы не можа быць перазнята, бо на тое не хапае ні плёнкі, ні грошай.

Заняты сваімі думкамі, але ўважліва сочачы за экра­нам, Лазар Богша нейкім незразумелым чынам бачыў і прыціхлую залу, і Кірылу Лыкавязава, на твары яко­га ўвесь час блукала іранічна-горкая ўхмылка — Кірылу фільм не падабаўся.

Дзіўна, але Лазара Богшу балюча кранала Кірылава ўхмылка. Яму чамусьці вельмі хацелася хоць адной­чы скарыць Кірылу, пачуць ад яго не прытворную пахвалу, а шчырае захапленне ягоным фільмам. Ён недзе спадцішка спадзяваўся, што гэты фільм і будзе такім творам, які пераможа Кірылу. Богша разумеў, што не дачакаецца такога. I ўсё ж чакаў, быццам ад гэтага залежаў далейшы яго лёс.