?уащхьэмахуэ, Махуэгъэпс

…Гъатхэпэ мазэм и к?уэц?к?э Сэбэр ?уащхьэм пэгъунэгъу къуажэхэм, пшапэзэхэуэгъуэ щыхъум, я щхьэгъубжэхэр ягъэбыдэри, нэху щыуэ дыгъэр къыщ?эк?ыху ?уахыркъым, я унагъуэм щыщи дунейм къытрагъэхьэркъым. А мазэм зы махуэ хэтщ удхэм я зэхуэсыгъуэу, ауэ ар дэтхэнэ махуэрами сытк?э пщ?эн, аращи мазэ псом захъумэж зэрыжылэу. Удхэми а зэхуэсым хуэмеижхэри яхэтщ, ауэ «ухуей-ухуэмейуэ» абы я ?уэхур щытыжкъым. Мыхэр щ?ым епха удмэ, я унафэщ?хэр уафэм епхащ, я унафэр тк?ийщ. Сытк?и жы?эда?уэ удхэм гулъытэ лей ягъуэт, дэ?эпыкъуэгъухэр кърат, пщ?э зи?э удхэр зэрагъэщ?эращ?э хьэпшып ц?угъэнэхэм щыщ къыхуагъэфащэ, зэхуэсхэм ирик?уэну. Апхуэдэ къалэжьын папщ?э, куэдыр къыдахьэхрэ я псэр шейт?аным ?эщ?рагъалъхьэу, къыхуагъэлъагъуэ ц?ыхум узыфэ ?ей пкърагъэхьэу е фадафэ ящ?у «лэжьэн» хуейщ. Къызэрыгуэк? удмэ, ф?ыц?эрэ ц?ууэ залауэ жыхапхъэм тесу йожьэ, я унафэщ?хэм я нэф? къыщыхуамэ, ажэ къыхуагъак?уэри, мэшэс. Ц?ыхухэм тхьэ ща?уэж, удхэм сабийуэ къа?эрыхьэр ядыгъуу, Сэбэр ?уащхьэкум щагъэув ?энэм гъэжьауэ тралъхьэу. Ящыщи джэду защ?ауэ къот?ысри унэм къыщ?ок?уасэ, къа?эрыхьэм йоп?эстхъ, йоп?эск?у, я лыр уф?ыц?ауэ, зэхэфыщ?ауэ къагъанэри щ?ок?уэсык?ыж, аращи, хуэсакъын хуейщ. Дэтхэнэ къуажэми сабийуэ дэсым зыри хэщ?ыркъым, удхэр зэрылъатэри зыми илъагъуркъым, ауэ ?уащхьэм пэжыжьэ жылэхэри щощтэ а нэрымылъагъу къэхъум.

«А си Улэ дахэ, Сэбэр ?уащхьэм сыту ?ейуэ ук?уат, сынолъэ?ути зыпхъумэжыну. Быным и ?уэхур сыту гуащ?э, уи щхьэм уемыгупсысыжу уи хъыджэбз ц?ык?ум дежк?э зыбдзат. Тыншу упсэуну арат сызыхуеяр, сызэрыпхуэхъуапсэр. Пэшэгъухэм уи п?эк?и си щхьэр япэщ?эслъхьауэ т?ум ди хьэлъэри сэ сагъэпшын, си тхыр гъэшауэ, си щ?ыфэр удыным игъэуф?ыц?ауэ, фейцейуэ си гъащ?эр сагъэхь. А псор щ?эсшэчыр уэ уи щхьэрэ уи псэрэ ухуиту слъагъун щхьэк?эти, иджы, мис, уахыхьащ. Сэ иджыри къару гуэр схэлъыху, сыбдэ?эпыкъунущ, ауэ ит?анэ-щэ?..»

Дысэ и лъапсэр фаджэлыджэ хъуащ: пщ?ант?эр ежьужьым зэщ?ищтэжащ, хадэм хисэшхуэ щы?экъым, хисэ т?эк?ури шыудзым етхьэлэж. Улэ къэк?уэжамэ, дэнэк?и зедз, псори игъэтэмэмынут, ауэ и к?уэжыгъуэр псынщ?эу къос, Пагуэ шыгур къегъак?уэри ирегъэшэж, е колхоз УАЗикыр къы?ихыфмэ, нэхъ псынщ?эххэу къык?элъегъэс.

Т?ЫАУЗ

I

– Мы сабийр абы умышэ, – Улэ щэхуу Пагуэ йолъэ?у.

– Ар абы ишэнущ, – жи езы Майе.

– Уэ зыри къоупщ?акъым, – хъыджэбз ц?ык?ум и псэлъэк?эр зэрызэтемыувэм анэр нэхъри егъэнэщхъей. Майе ф?эф?щ адэм зыщ?ып?э ишэну мурад зэрищ?ар,

дэнэми едэ, ишэ закъуэмэ.

– Мыр хуапэ, – жи Пагуэ.

– Мыр хуапэ, – жа?ар же?эж Майи, анэм зыхуигъэзауэ.

– Хэт «мырыр»? Сыт «мыр» жыхуэп?эр?! – Улэ къыщетхъ, хуэмейуэ и сабийр зэрырашажьэри а сабийм и псэлъэк?эр зэрымыхъури хузэхыхьэжауэ. Ауэ хъыджэбз ц?ык?ум езым деж мыхъумыщ?агъэ лъэпкъ щилъагъужыркъым, жи?эми дагъуэ и?эу къыгуры?уэркъым.

– Мыр хуапэ бжес?а?! – и макъым зрегъэ?эт Пагуэ.

– Мыр хуапэ бжес?а? – щэху ц?ык?уу же?эж Майе. Улэ зыри и гум темыхуэжу щ?ок?. Пагуэ сабий щыгъын къабзэ зэтелъыр къищтэри гъуэлъып?эм кърик?утащ:

– Майе, «сыхуапэ» жы?э, «сы-хуа-пэ». Уи анэр умыгъэбамп?эу, тэмэму псалъэ. И?э, узыхуейр къыхэх мыбыхэми зыхуапэ.

Майе и адэм йоплъри щэху ц?ык?уу же?э:

– Зыхуапэ…

Самэу зэтелъ щыгъынхэм зыгуэрхэр къыхех, хуэмурэ щет?агъэ, ауэ щ?ы?унэхэм щынэсым, хуэпхэркъыми, гъынанэу щ?едзэ. Л?ыр щ?ок?ри фызыр тригъэужыну похьэ:

– Зыри къэхъунукъым здэсшэмэ, махуит?-щы дыщы?энщи дыкъехыжынщ. Ди анэри къесшэхыжынущ.

Уедауэк?э Пагуэ зыри къызэрыпумыхынур Улэ къыгуро?уэ. Майе зэпеплъыхьри, и макъыр зэтриубыдэжауэ:

– Хъунукъым абы щит?эгъахэр, хузэсхъуэк?ыжынщ, – жи.

Майе щ?эрыщ?эу ихуапэри, зрикъузыл?ауэ т?эк?урэ и?ыгъащ. Хъыджэбз ц?ык?ум и ?эблит?ыр гуэлъщ, ?эпл?э сыт хэмыту, и нит?ым гуф?и нэщхъеягъуи къыщ?ихыркъым. Щ?эк?ыну хуейщи, т?эк?у къытре?этык?, армыхъумэ и анэм зык?и къегуэпэк?ыркъым.

Щыгъын лей хузэрылъхьэн хуейщ, унэм зэрыщ?этын вакъэ щаби щ?ыгъуу. Бжэщхьэ?ум чы матэ тетщ, шхын гуэрхэр изу илъщ, и щхьэр щхьэщыпхык?ыжащ, зы хъуржынышхуи бгъурытщ. Улэ унэм илъ шхыныпхъэм щысхьакъым, и пщыкъуэмрэ и гуащэмрэ я деж ирегъашэ. Тхьэм ещ?э адрейми ?ыхьэ хухахынуми – Татианэщ зэгупсысыр. Сыт ищ?эн Улэ, абы ип?ри Пагуэ и бынщ.

Куэбжэпэм «Волгэ» хужь къы?улъэдащ. Рулым дэсыр къик?ри чы матэри хъуржынышхуэри багажникым иригъэзэгъащ. Майе и щыгъынхэр зэрылъыр, зэрыджэгу гуащэр абы щхьэщысыжу, езым къыбгъурылъу ф?эк?а идакъым. И анэм ?эпл?э, ба къыхуищ?ащи, езым и напэр елъэщ?ыж. Анэр и гъусэу зэримыт?ысхьэри къыф?э?уэхукъым, зыщ?ып?э к?уэмэ, аращ зыхуейр.

Адэр шофёрым бгъурысу, л?ит?ым я щ?ыбагъым Майе къыдэсу йожьэхэр. Анэр гъуэгу сабэр къэзыгъэхъея маршынэм к?элъоплъ. Дапхуэдизу гугъу демыхьми, хъыджэбз ц?ык?ум и зыужьык?эм зыри хухэлъхьэркъым. Щ?охъуэпс сабий псоми яхэгъуащэ ищ?ыну. Гъунэгъу хъыджэбз ц?ык?ухэр къыхуишэрти, унэрами пщ?ант?эрами, зыхуейм щигъэджэгурт, и пхъум и гуащэхэри хуит яхуищ?ат. Майе абы щыгъуэми джэгуэгъуу къыхуашахэм т?эк?у яхэплъэрт, яхэтти, гунэс зэрыщымыхъуар нэрылъагъуу къахэк?ыжырт. А здишэм дауэ ар зэрыщы?эфынур?

– Тыншу ущыс, гуащэ ц?ык?у? – л?ы мыц?ыхур сабийм хуоплъэк?, мор еплъыркъым, жэуапи иритыркъым.