?уащхьэмахуэ, Махуэгъэпс

Хэку зауэшхуэр къэхъейри, Къэбэрдей-Балъкъэр АССР-м шууей минищрэ щитхурэ, лъэсыдзэм хагъэхьэну зауэл? миным щ?игъу – псори зэхэту минитхум нэблагъэ къигъэувын хуейуэ унафэ къэк?уащ. Къуэят?э зыхиубыдэ щ?ыналъэрат шы завод здэщы?эр, шуудзэр шык?э къызэзыгъэпэщыфынур. Сыту щ?алэ ек?у защ?эт, бжьыф?эхэт а шыхэм тет?ысхьахэр: цей ф?ыц?эрэ цеищхъуэу, къамэри сэшхуэри як?эрылъу, щ?ак?уэ ф?ыц?эхэр зэк?уэц?ыгъэджэрэзэжауэ япщ?эхэлъу. Щ?ымахуэр ирамыхыну хэт и гугъэнт…

115-нэ кавдивизэр къызэгъэпэщыным жыджэру зэрыхэтам щхьэк?э Техутэ и адэшхуэм щытхъу тхылъ къыхуригъэхьат езы Сталин дыдэ. Нэхунэ ар ноби ехъумэ сурэтхэм яхэлъу.

Техутэ адэншэу къохъу. Анэри имы?э пэлъытэщ, щхьэгъусэр зэрыф?эк?уэдрэ псалъэуи ц?ыхум яхыхьауи зыми илъэгъуакъым, зыкъыхуэщ?эжыркъым. Адэшхуэр жьы хъури хэпсэлъыхь къищтащ. Щ?алэ ц?ык?ум игъуэтыр анэшхуэращ, зыгуэрым щ?эупщ?энуми, зыхуэныкъуэ?ами. Джэгуп?эу и?эр гуэл ят?эмрэ мэз лъапэмрэщ. Гуэлым хэлъ ят?эр хущхъуэщи, ц?ыхухэм куэд щ?ауэ къагъэсэбэп, щ?ып?э жыжьэхэм къик?ыурэ зыхьи щы?эщ, абдеж дыдэм зыщызыхуэу щысхэри мащ?экъым.

Дысэ, гъунэгъу фызыр, а гуэлым к?уэрейщ. Зыми илъагъуркъым абы ят?э къыщыхих щ?ып?эр, абы хуэдэуи ар къэзыгъэсэбэпыф, абык?э узыфэхэр зыгъэхъужыф гъуэтыгъуейщ. Удз хущхъуэми хещ?ык?. Дысэ Къумыкъумк?э кърашащ, къызэрашэри мэ?эзэ. Антыхэбзэк?э уэрсэру мэпсалъэри, зригъэщ?ауэ пщ?энукъым, антыхэу къалъхуауэ ф?эк?а.

Ц?ыху куэд къыдохьэ Къуэят?э, ар ягъэ?эзэну. И къуажэгъухэр къыхузэгуэпамэ, хужа?эн ягъуэт: ят?эк?э игъэхъуж зищ?урэ, удз игъавэ хуэдэурэ, щхъухь зэхелъхьэ, хьэпэщыпхэ ещ?, удыжьщ. Удыгъэк?э пхуэгъэшынэни антыхэм яхэмыт. Ауэрэ, совет властым и лъабжьэр игъэбыдэрти, ?эзэгъуазэр зэманыжь блэк?ам и щ?эиным хригъэубыдащ – хуитыжтэкъым Дысэ хуэдэхэр «лэжьэну». Дысэ и зэф?эк?ыр мыхъуамэ, и щхьэгъусэ Уэсмэн и хьэдэр губгъуэм къинэнурэ, вындымрэ дыгъужьымрэ яшхыжынут. Кавдивизэм хэту Уэсмэн зауэм щыдэк?ым, Дысэ абы упщ?э хужь хуригъэщ?ри щ?ак?уэ хуидат. Дысэ ищ?эрт Уэсмэн псэууэ къызэримыгъэзэнури и хьэдэ зэримылъагъужынури. Упщ?э хужьым к?уэц?алъхьэжмэ, джэбын папщ?э хуэхъунщ, жыхуи?эу арат. Къыздрагъэщтакъым: зауэл?ым и щ?ак?уэр ф?ыц?эу, и цейр ф?ыц?эу е щхъуэуэ щытын хуейт. Цей ф?ыц?эрэ лъыпц?э защ?эу хамэщ? губгъуэм щехуэхащ. Щхьэгъусэм и нат?э хъуар щ?ыфэк?э зыхэзыщ?а Дысэ жэщ, махуэ имы?эу «лэжьащ». Хьэдэм и нит?ыр къриу?ук?ыну вынд ф?ыц?эр къэсри къыщхьэщыт?ысхьат – Дысэ игъэлъэтэжащ, и гуращэу къэлъэтар ?эпигъэхури. Адэк?и «лажьэурэ», Уэсмэн зытеджэла щ?ы к?апэр кумбу пхригъэхури, ят?э ф?ыц?эр тригъэщэщэжащ – апхуэдэ щ?ык?эк?э «щ?илъхьэжащ» л?ым и хьэдэр. Пэжщ, кхъащхьэр къыхэгъэщакъым, къыпхуэгъуэтыжынукъым ар зыщ?элъыр, ауэ хьэк?экхъуэк?эм я ?ус хъуакъым. Хэти къилъыхъуэжын, зыпхъу закъуэ ф?эк?а къыщ?эмынамэ…

Дысэ игу зыхупихыр а зыпхъуращ – Улэщ. Сымаджэу къыхуэк?уэхэмрэ зи щхьэ къыхуэзыгъэт?ылъхэмрэ гущ?эгъу яхуищ?ыныр и «лэжьыгъэм» къриубыдэкъым. Ат?э щхьэ ядэ?эпыкъурэ? И пэшэгъухэм къыхуадэкъыми… Дысэ а нэрымылъагъу дэуэгъу-дэ?эпыкъуэгъухэм ягуры?уащ езыр псэуху ядэлэжьэну, Улэ ?эзэгъуазэ ?уэху хамышэну. Зэгуры?уа? Абыхэм уазэрыгуры?уэфынум хуэдэу ягуры?уащ – тхьэры?уэ къапыпхынукъым, ?эщым ещхьу къыпхуэгъэдэ?уэнукъым, ауэ, арэзы къыбдэхъуамэ, зыкъыуагъащ?э. Дысэ сытри идэнут, Улэ псэук?аф?э хъуну ищ?эмэ.

Улэ къэзыц?ыхухэм къытра?уэрт и анэм ещхьу ?эзэ хъужыну, абы шэч къытрахьэртэкъыми, къыхузэщ?эплъырт, сытым щыгъуэ къытещыну п?эрэ зэры?эзэр, жа?эу. «Къыбдалъхуар пк?эрыхуну сытолажьэ», – жи?ауэ щытащ зэ Дысэ, хъыджэбз ц?ык?ур сымаджэ къы?эщ?эхъуати. Хъужащ, къэтэджыжри еджэным пищащ. Ауэ, къыдалъхуар зэк?э тригъэк?уэтами, к?уэдыпэнутэкъым… Улэ илъэс пщык?утхум щихьэм зричащ, зилъэщ?ащ, зы илъэс дэк?ыжри, мо псыгъуабзэу щытам блэк?ар къыхуеплъэк?ыжу лы къищтащ, и нэгум ущызэк?эщ?эплъу, и ?эпкълъэпкъыр лант?эу, езыр щабэу теувэу, лъэбакъуэ зэврэ ужьэ к?уэк?эу. Хъыджэбзу жылэм дэсым Улэ нэхъ дахэ яхэттэкъым. Щ?алэ балигъхэм я плъап?эт, зи балигъ хъугъуэхэри къык?элъыплъырт. Сэлсэветым щ?эс Бэрий ?эшэ нэгъунэ къытехъуэпск?ыхьырт. Мы ?эзэм къилъхуар уэркъыпхъу ф?эк? пщ?энкъым жаригъы?эу, пщэхунапэхут, шэк?э зэщ?атхьэщ?ам хуэдэу. И нэгум хуиту псори къиплъэми, хъыджэбзым и ?эпкълъэпкъым щыщ къыщ?игъэщыну ф?эф?тэкъым.