?уащхьэмахуэ, Махуэгъэпс

Ят?э гуэлым к?уэрти зигъэпск?ырт Улэ. Щ?алэхэр зытемыгушхуэным тегушхуэрт: гуэлым зэпрысык?ырти къызэпрысык?ыжырт. ?эшэлъашэм ис зы ц?ыхубзи игу къэк?ынутэкъым ят?э хущхъуэм щыщ зыщихуэу гуэл ?уфэм ?усыну. Улэ абыи тегушхуэрт, арауэ къыщ?эк?ынт и щ?ыфэр щ?экъабзэр, и къупщхьэ зэрытып?эхэр быдэу, и ?эпкълъэпкъыр лант?эу къыщ?эхъуар. И ныбафи, и шхужьи, и бгъэхэми, и ?э-и лъи, и напи зэщ?иц?алэрти куэд лъандэрэ гъэпщк?уп?эу и?э удз ?увым и кум хэт?ысхьэжырт. Зыкъомрэ зэф?эсщ, ит?анэ и лъакъуэ к?ыхьит?ыр щ?иукъуэдиик?ауэ, дыгъэм ?эпл?э хуищ?ыну зиший нэхъей, и ?ит?ыр зэк?эщ?эхарэ ?этауэ мэт?ыс. Гуащ?эр игъэбагъуэу зыгуэр къахьэс нэбзийхэм хъыджэбзым деж. Ауэрэ зеукъуэдийри, ц?ыху зытримыгъаплъэ и ?эпкълъэпкъ хужь зэк?ужыр гуапэу къытелъэщ?ыхь дыгъэм хуит хуещ?. И нэр зэтеп?ами, нап?эм к?уэц?рыплъурэ дыгъэм еплъу щылъщ… Щылъщ, щ?ым къызэрыхэк?ар ищ?эу, щ?ым зэрыщ?ыхьэжынуми щыгъуазэу. А т?ум я зэхуаку нап?эдэхьеигъуэм щыгуф?ык?ыу, ф?ыгъуэу абы хэлъыр зыхищ?эу…

И ныбэм къихъуэну сабийм егупсыст, ар и нэгу къыщ?ыхьэрти, щы?эу имыщ?а гурыщ?э гуэрхэр къыпкъригъэшасэрт. Зэгуэр и?эну сабийр иджыпсту зыхищ?эрт гъащ?эм пызыщ?э къуэпс лъэщу. Улэ зыхэтыр езыр-езыру къак?уэ гупсысэ ?эф?щи, адэк?и зишэщ?ти, сабийм и адэр «илъагъут», л?ыр къыздик?ыну лъэныкъуэр ищ?эрт. И нэгу къыщ?эувэр л?ы к?ыхьт, пл?абгъуэу, къамылыфэу, набдзэ к?ыру. И шырыкъум сабэ къелъэлъэхт. Абы бгъурыувэрэ и гъусэу к?уэмэ, зыщ?эсыну унэр «зэпиплъыхьырт», зыхэсыну хьэблэм «яхэплъэрт».

Апхуэдэ зы махуэу, къыпэплъэ гъащ?эм хэплъэу здэщылъым, джэду лъакъуэ гуэр къытепк?эри къыхэк?иик?ащ: «?ук? адэ!» Арщхьэк?э зыри щыткъым и гъунэгъуу. Ар дауэ ухъу – къапц?эу, зыхэт дуней дахэм зыгуэр къыф?эщ?а щхьэк?э къащтэу къыхэк?ыжыну?! Ят?эу зыщихуар дыгъэм к?эригъэгъущхьащ, и напэм быдэу тежыхьащи, зы гурыщ?и къищынукъым, и гур къызэреуэр езым зыхищ?эжми. Зигъэщхъауэ, удз к?ырым зыкъыхимыгъэщу гуэл ?уфэм нос, зыхедзэри, къигъэщ?ытэм, и?уэтурэ ят?эр зык?эрегъэк?ыж. Къабзэ хъужа и ?эпкълъэпкъыр псым щ?егъэмбрыуэри, зыкъи?этыжмэ, и дамэхэм, и пл?эм ежэхыж псы къабзэм и гум жьы дрегъэху, и нэк?ум къежэх тк?уэпсхэм бзэгупэк?э йобзейри, зыми хуэмыдэу ?эф?у къыщохъу. Улэ псым къыхок?ыж. Псы тк?уэпс ц?ык?ухэр и хъыджэбзыфэ щабэм ежэхыурэ лъэпкъынэм щынэсым, щ?ым зыщ?ифыжыни къыхэмынауэ зеухыж. И нэк?ум к?эрыпщ?а шылэ щхьэц ?эрамэ ц?ык?ур ирелъэщ?эк?ри тхьэк?умэм дегъэзагъэ. И ?ит?ыр и щхьэщ?ыбагъым щызэридзэри, и бгъит? щызыр, и ныбэ захуэр, бдзэжьейуэ джафэ и куэ тк?иит?ыр дзыхь зыхуищ? дыгъэм хуигъэзащ, модрейми и бзийхэмк?э хъыджэбз ?эпкълъэпкъыр зэщ?ибзаеу щ?идзащ. Улэ зэщ?эгъущхьэжащи, и дамэщхьит?ым щыщ?идзауэ и ?эгу щабэхэр зыдилъэурэ кърегъэх. И фэр шылэм хуэдэщи, ?эгур тож, и быдзыпэ ц?ык?ухэращ пхъэшагъэ т?эк?у зыхезыгъащ?эр. Хуэму зытелъэщ?ыхьыжурэ ех и ?эгухэм куафэ щ?ы?умк?э тра?уант?э. Нэ лей хуейкъым хъыджэбзыр, ауэ зыгуэр зэрымыщ?эк?э кърихьэл?эми, нэбзийхэр и нэм щ?эпсэнурэ щигъэунк?ыф?ык?ынущ, Улэ къытеплъэфынукъым. Мы лъэхъэнэм ар зейри, къытехъуэпск?ыхьри, езым ф?э?эф?ри дыгъэращ. Мис, зыкъыщимыгъэнщ?у и нэбзийхэмк?э къыхуогуапэ, къодэхащ?э, зылъэмы?эс къимыгъанэу хъыджэбз ?эпкълъэпкъыр зэщ?егъэхьэ. И щ?алагъыр, зыхищ?эжу бгъэдэлъ гуак?уагъэр, хущхъуэгъуэ зыхэлъ псыр, псэ зы?ут дыгъэр зэхыхьэщ, зэщ?эувэри Улэ и гуащ?эр къебэк? ящ?ащи, къызэрымык?уэ зэф?эк? и?эу, псоми къащхьэщык? лъэк?ыныгъэ игъэлъэгъуэфыну къыщохъу. Апхуэдэ дыдэк?э къыщогугъ щэхуу къык?элъыплъ джэдуушхуэри.

?эзэ хъумэ, и фэр к?уэдыну мэгугъэ къефыгъуэ хъыджэбзхэр. Улэ фае щ?охъук?хэри, къыхущ?обжэ: и анэ ?эзэм зыгуэрхэм ирегъафэри аращ щ?эдахэр, аууей, зышэр унэхъуащ.

Еянэ классыр къызэриухыу и анэм къыщ?ишыжат къуажэ еджап?эм – зэрырагъаджэм хуэдизрэ колхоз губгъуэм щагъэлажьэрт еджак?уэхэр. Зэгупсысаращ: аргуэру жэщхэсу яшэнущ, абдеж къэхъунур пщ?эркъым, къепхъуэнщи яхьынщ е тегушхуэгъуаф?э къащ?ынщи лей кърахынщ. Дысэ и пхъур унэм щ?иубыдэжат пц?ышхуэ иупсри: сымаджэщ, согъэхъуж, еджэфынукъым, лэжьэфынукъым… Апхуэдэу, колхоз бригадирыр зытримыгъэхьэурэ илъэсит? дигъэк?ри, малъхъэ къигъуэтащ.

Зэгуэрым Тэру Пагуэ Бахъэсэн йок?ри, Арщэбэ шыщэху мак?уэ, Арщэбэ йок?ри, къилъыхъуэр Къуэят?э къыщыщ?ех. Шыуэ къыхуагъэлъэгъуам зы пц?эгъуэплъ къахех, асыхьэту уанэ хутралъхьэ, мэшэсри къуажэ уэрамым дохьэ. «Зи уз к?уэдын, си куэбжэпэм укъыщыс си дыщэ к?анэр уи нэм щ?эзмыгъапсэмэ…», – Дысэ игу къэк?ар Улэ ф?эк? зыми ищ?эртэкъым.

– Улэ, к?уэи Нэхунэ шыгъу т?эк?у къысхуе?ыхыт… Хъыджэбзыр уэрамым зэрытехьэу шу блэк?ыр къеплъын хуейт, къеплъар – къехъуэпсэнут, къехъуэпсар – къыщ?эупщ?энут. Лъыхъу къигъак?уэмэ, Дысэ сыт щхьэк?э ?уигъэк?ыжын? Ипхъу закъуэр Бахъэсэн нэс иригъэшэну ф?эжыжьэщ, ауэ Къэбэрдейм ик?ыркъыми, абык?э игу егъэф?. Езыр Къалмыкъым нэс кърашати, мис, къелащ… Л?ыр и пхъум нэхърэ ф?ыуэ нэхъыжьми, къек?ущ, зыхэпсэук?ын и?эщ, колхоз фермэм и унафэщ?щ. Фыз и?ами, бын щ?эсу иригъэк?ыжами, ар дагъуэ хуищ?ыркъым.