?уащхьэмахуэ, Махуэгъэпс

Къалэкум тхьэмахуэм зэ щызэхыхьэрт хьэпшып т?орысэхэр щащэж бэзэр ц?ык?у. Куэд лъандэрэ абы зы л?ыжь щ?акъуэ къак?уэрт, бгъэхэ?у зэмыл?эужьыгъуэхэр и?ыгъыу. Ямыщэхуу къыхуинауэ зы яхэлът абыхэм. ?уащхьэмахуэ и сурэтыр тету зэрыслъагъуу, ар си нэм къыф?энащ. Къасщтэри зэпэсплъыхьащ: бгы щыгу дыкъуакъуэ къэц?ыхугъуаф?эм нэмыщ?, ди ?уащхьэмахуэ лъапэ къыщык? а?уей шейр тетщ, альпинист ?эмэпсымэхэри къытощ. А псор зытещ?ыхьыжар Урысеймрэ Германиемрэ я къэрал ныпхэрщ, зы к?апэм нэмыцэ жорыр, адрейм советскэ вагъуэ плъыжьыр тетрэ нып к?апит?ыр зэхыхьэжу. Бгъэхэ?ур щ?ащ?амрэ къыщыдэк?амрэ кърипщ?эу «?уащхьэмахуэ – зэк?ужып?э» жи?эу тетхащ, 1992 гъэри к?эщ?этхащ. И хьэпшыпым хуэсщ?а гулъытэм къигъэгуф?эжауэ, л?ыжь ц?ык?ум псынщ?эрыпсалъэу ар къыздик?ар къысхуи?уатэрт. Зэрыжи?эмк?э, бгъэхэ?ухэр бжыгъэк?э куэд мыхъуу 1992 гъэм къыдагъэк?ри Мюнхенрэ Мэзкуурэ щагъэлъэгъуат, дунейпсо тхыдэм дежк?э щхьэпагъ зыпылъ ?уэху пыухык?ат зращ?ыл?ари: 1943 гъэм ?уащхьэмахуэ и щыгу зи ныпыр дэзыхыу щыхэзыт?а нэмыцэхэмрэ абыхэм япэщ?эта советскэ зауэл?хэмрэ ящыщу псэужхэр ?уащхьэмахуэ лъапэ щызэхуэзэу ищхьэм дэк?ыну арат, зэрызэк?ужам, нобэрей гъащ?э мамырыр зэрагъэлъап?эм и щыхьэту. Ар ик?и къэхъуащ, лъэныкъуит?ым щыщу хэтахэри зэхуэарэзыуэ зэбгрык?ыжащ. Л?ыжьым а псор щ?ищ?эр альпинисту и щ?алэгъуэр ихьати арат. Хьэпшып ц?ык?ур къэзмыщэхуми, сызэредэ?уа къудейм зейр щыгуф?ык?ынут, ауэ сэ ар зы?эщ?эзгъэк?ынутэкъым: ?уащхьэмахуэ теухуа псори зэрысф?эгъэщ?эгъуэным нэмыщ?, 1992 гъэм къызэрыдэк?ам бгъэхэ?ур сэрк?э нэхъри хьэлэмэт ищ?ат.

– Уэ мы щ?ып?эм ущыщкъым, дауи, – жи?ащ л?ыжь ц?ык?ум. Хамэу сакъыщохъу иджы куэдым… Бгъэхэ?ум сеплъурэ, абыкъращ?эк?а ?уэхухэрсинэгукъыщ?эувэрт. Ул?а нэужьи ущы?эныр щ?эщыгъуэ зыщ?ыр аращ – сытми щыгъуазэ уохъу. Сэ, Щауейхэ Техутэ, си псэр щыхэк?арбгъэхэ?уц?ык?уркъыщыдагъэк?аилъэсырауэ л?ыжьым дэнэ щищ?энт, укъызэплърэ – ц?ыху псэум и теплъэ си?эмэ, укъызэпсалъэрэ – си макъыр къик?мэ…

КЪУЭЯТ?Э

I

Гъэмахуэр йок?. Удзыр дыгъэм илыгъуэжащи, джабэ нэк?ухэр гъуэжьыфэщ.

Чырбыш щагъэжк?э, къуажэ фызхэм ят?агъуэф? дыдэ Хьэрэмэ?уащхьэ пэгъунэгъу мащэм кърахри къашэ. Ноби аращ, хьэлыуэм хуэдэу гъуэжь ик?и щабэ ят?агъуэр хукхъуэ хапщэурэ лъакъуэк?э яутауэ зи к?уэц?ым псы ираутха къупхъэхэм хьэуп?эурэ ираупц?э, ?эшт?ымк?э хэуэурэ зэгущ ящ?, и щхьэфэр захуэу тралъэщ?эжри, хуэсакъыурэ къупхъэр къыщхьэщалъэфыж. Техутэ ц?ыхубзхэм ядо?эпыкъу, ауэ езым ф?эф? ?уэхури къыдещ?ык?: ят?агъуэ зэхэпщам щыщ къищтэурэ псэущхьэ сурэт ещ?. И инагък?э зы хьэвшыр нехьэкъехуэу шы сурэт ищ?ри дыгъэм хигъэувати, зэрыгъущу, щэщэжащ. Ет?уанэри, ещанэри хъуакъым. Ит?анэ гуэлым кърихащ ят?э ф?ыц?э. Гуэлыр гъунэгъущ, и лъэгур ят?э хьэзырщ, ущыхуейм узыхуейм хуэдиз къих. Дауи игу къэк?а псы щ?агъым щ?элъымрэ ?уащхьэ лъапэ гъущап?эм кърахымрэ зэхилъхьэну? Зэхэзэгъащ! Техутэ и ?эр ят?эм хэлъу гъэмахуэр игъэк?уащ. Зэщхь-зэмыщхьу шы гуартэ хуэдиз иригъэкъуащ, ищ?ым, дыгъэм хигъэувэм, игъэгъущурэ. Ят?агъуэм къыхащ?ык?хэр зэрагъэгъущ хьэку и?амэ, къик?ат и ?уэхур, ауэ дэнэ кърихын? Къуэят?э шырэ мэлрэ щагъэхъу, цым щолэжь, ят?агъуэ къащтэмэ, къыщ?ащтэр чырбыш ягъэжын щхьэк?эщи, ар дыгъэми ф?ы дыдэу егъэгъущ. Аращи, Техутэ и шы ц?ык?ухэр дыгъэм къигъачэм, икъутэжурэ щ?эрыщ?эу ещ?ыж. Джафэу жари мащ?экъым – гуэщым щ?эз мэхъу.

– Сыт апхуэдиз зэрыпщ?ынур? – къоупщ? и анэшхуэ Нэхунэ. Зыри жри?эркъым.

– Сыт апхуэдиз шы сурэт гъэжа зэрыпщ?ынур? Щ?эхуэжыркъым гуэщым! – же?э аргуэру анэшхуэм. Техутэ жэуап иритыркъым. Шы къэс зауэл? тесу и нэгу къыщ?егъэхьэ. Зауэм дагъэк?ауэ щыта шуудзэм ещхь езыми къызэригъэпэщыну хуейщ. Шуудзэр зэрыжылэу яхуэпат, ?эщэк?э яузэдат, иджы Техутэ и закъуэ шыри, ц?ыхури, фащэри и пщэ дилъхьэжащ. Гъэмахуэ псом ерагъыу шищэрэ щэ ныкъуэрэ хуэгъэжауэ аращ, шыр минищрэ щитхум нигъэсу, зауэл? минищрэ щитхурэ игъэжу щихуэпэжыфынур дапщэщ? ?эщэри як?эрылъхьэн хуейкъэ. Къамэ ц?ык?ухэр къызыхищ?ык?ынум йогупсыс, гъущ? к?апэлъапэу къигъуэтыр ирегъапщэ.

Гъэмахуэк?эм уафэгъуагъуэ уэшх щы?э и хабзэтэкъым, ауэ ныжэбэ уафэм уридэк?уеину къошх. Щауейхэ я гуэщыщхьэм тебгъа къамылыр жьым тридзри, уэшхыр хуиту щ?эшхащ, шы ?эрыщ? хъушэм хэшхэри зэхигъэжэбзэжащ. Нэхунэ и нап?э зэтрилъхьакъым, нэмэз щыгъэ игъажэурэ нэху игъэщащ. Техутэ жей ?эф?ым здыхэтым, шы гуартэ губгъуэм щигъэхъурт… Жэщк?эрэ емызэгъ зи хабзэ Нэзыр дади, мащ?эу хэпырхъык?ыу, ипэк?э къимыжеяр ныжэбэ иригъэкъуж хуэдэт.