Улӑп таврӑнни

Ҫынсем чӗркуҫленсе ларчӗҫ. Акӑ Улӑп та ҫитсе тӑчӗ. Пурте шӑтарас пек пӑхаҫҫӗ. Пӗрремӗш хут кураҫҫӗ вӗт. Илтме илтнӗ, анчах курман. Халӑх Улӑпсӑрах пурӑннӑ.

— Салам сире, чӑвашсем! — чӗтретрӗ таврана Улӑп сасси. — Курманни чылай пулать! Тӑрӑр! Ура ҫине тӑрӑр!

Пурте ура ҫине тӑчӗҫ те юрласа ячӗҫ.

Ҫут хӗвел ҫуталса тухнӑ пек,
Улӑп килчӗ пире ыр сунса.
Турри панӑ телей ҫитнипе,
Халӑх ячӗ тинех сывласа.
      Мухтав турра,
      Мухтав турра,
      Мухтав паттӑр Улӑпа!
Хӳтлӗх ҫитрӗ кунта халь тинех,
Паянтан чӑвашсем тӑлӑх мар.
Пирӗнтен Эсрел кулмӗ текех,
Малашне ун тарҫи пулар мар!
      Мухтав турра,
      Мухтав турра,
      Мухтав паттӑр Улӑпа!

— Чимӗр-ха, юрласса чӑвашлах юрлатӑр-ха. Анчах темшӗн палласа илеймерӗм-ха сире, — терӗ Улӑп ҫынсем ҫине пӑхкаласа. — Сӑнран та, ҫӳллӗшӗпе те… Ман халӑхӑн пурччӗ тӗреклӗ паттӑрсем, хӗвел пек ҫиҫсе тӑракан пикесем. Кунта курмастӑп вӗсене.

— Ун пеккисем вӗсем пурте Эсрел патӗнче вӑй хураҫҫӗ. Пӗрисем пуҫ ҫӗклемесӗр ӗҫлеҫҫӗ, теприсем ун ҫарӗнче хӗсметре тӑраҫҫӗ. Хамӑр та ҫавах, акнӑ тырӑ та, кӗтнӗ кӗтӳ те ӑна валлиех. Хырҫӑ шучӗпе сӑтӑрасӑтӑра илсе каяҫҫӗ, — пӗлтерчӗ мӑчавӑр.

— Хӗҫ тытма вара пачах та мантӑр-им?

— Хӗҫҫи пулсассӑн тытма пӗлекенсем тупӑнӗҫ-ха, анчах ӑна тума хурҫӑ ҫук. Шӑратма та, сутма та чарчӗҫ… Улӑп-паттӑр, пирӗн шанчӑкӑмӑр пӗтӗмпех санра.

— Турханӗ кам вара сирӗн?

— Хальлӗхе турхансӑрах ҫав. Ватти вилнӗ…

— Ҫамрӑкки Эсрел патӗнче тыткӑнра, — персе ячӗ Нарпи. — Ҫавна ҫӑласчӗ.

— Микка, кӳр-ха турхан туйине, — ыйтрӗ мӑчавӑр.

Лешӗ нимӗн шарламасӑр пырса пачӗ те айккинерех кайса тӑчӗ. Мӗн тӑвӑн ӗнтӗ, Улӑп пур чухне хирӗҫ тӑни усӑсӑр. Мӑчавӑр ӗмӗртен ӗмӗре куҫса пыракан ҫав туяна Улӑпа тыттарчӗ те пил сӑмахне каларӗ:

— Ӑрӑва ертсе пыма сана чӑваш турри пулӑшса пытӑр. Эпир вара эсӗ каланине, эсӗ хушнине итлесе пурӑнӑпӑр. Шӗкӗр турра сана ҫавӑрса килнӗшӗн. Эпир паян, тен, сан умра тӑма та тивӗҫ мар, юратнӑ Улӑпӑмӑр. Каҫар пире, хӑвӑн айван ачусене. Вӑй пар пире, ертсе пыр ӑрӑва. Пирӗн шӑпамӑр текех пӗтӗмпех сан алӑра. Шанатпӑр сана.

— Юрӗ. Хам та чӑн-чӑн пурнӑҫ пирки тунсӑхласа ҫитнӗ ӗнтӗ, суха туманни те, хӗҫ тытманни те тахҫантанпах. Халӗ вара саланӑр. Кунти ӗҫсемпе паллашма мана мӑчавӑр пулӑшӗ…

Чылайччен калаҫса ҫӳрерӗҫ вӗсем. Ватӑ ҫыннӑн кунти пурнӑҫ пирки каласа памалли темӗн чухлех. Улӑп та тӗплӗнрех ыйтса пӗлме тӑрӑшрӗ. Халӑх Эсреле хирӗҫ тӑрайми пулнине те ӑнланчӗ курӑнать. Хӑйне хӑй те ятласа илчӗ. Сӑлтавӗ пурах ҫав.

Ун чухне ку таврара икӗ вӑйлӑ ӑру кӑна пулнӑ: пӗрне — Улӑп, теприне Эсрел ертсе пынӑ. Пурнӑҫ пурнӑҫах, хирӗҫкелени те пулкаланӑ, анчах Эсрел уҫҫӑнах тапӑнма хӑранӑ, Улӑп хӑй кӑна мар, ҫӗршывӗ те шикленӳ ҫуратнӑ. Кунта тырри-пуллине те йӗркеллӗ туса илнӗ, кӗтӗвӗсем те йышлӑ пулнӑ. Ҫакӑ Эсрелӗн кӗвӗҫ чунне шӗкӗ пекех кӑшланӑ. Ку ҫеҫ те мар-ха, Улӑп йӑхӗ вӑйли ӑна тӗнче патши пулма чӑрмантарнӑ. Хӑй вара туслӑ пурӑнасси пирки пакӑлтатнӑ. Ырӑ кӑмӑллӑ Улӑп ӗненнӗ ҫав, элчӗсем янӑ, парнепе ҫӳрени те пулнӑ.

Пӗрре ҫапла Эсрел тархасласах чӗннине пула Улӑп ун патне хӑнана кайнӑччӗ. Малтанхи самантсене лайӑхах астӑвать-ха вӑл: Эсрел кӗтсе илни, тутлӑ ҫимӗҫпе хӑналани, ташӑ-юрӑ ӑстисем кӳршӗ умӗнче явкаланса ҫӳрени, сунарта пулнӑ хыҫҫӑн канма выртни… Ыттине вара пачах та астумасть. Ултавҫӑ вӑлтине ҫакланчӗ вӑл.

Улӑп ҫывӑрнӑ вӑхӑтра усал вӑйсем алхаснӑ, чаракан пулман. Чӑвашсем хушшинчи туслӑх та хавшама пуҫлать. Чылайӑшӗ хӑй телейне пӗчченшерӗн шырама тытӑнать. Халӑх вӑйӗ чакса пырать. Юрать-ха, паян Улӑп ҫаврӑнса ҫитрӗ.

Акӑ мӑчавӑрпа Улӑпа хирӗҫ лутраскерсем иккӗн тайкаланса пыраҫҫӗ. Тавлашса, харкашса калаҫнипе ыттисене асӑрхаман та пулас. Улӑп патне ҫывхарсассӑн чарӑнчӗҫ те кӑн-кан пӑхкаласа илчӗҫ.

— Ку кам вара, ҫав тери шултра арҫын?- ыйтрӗ пӗри.

— Кала! Кам пулатӑн. Ӗҫмелли пур-и? Ҫук пулсассӑн кай кунтан, пӑрӑн. Ҫул пар пире, — сиксе ӳкрӗ тепри.

— Намӑса пӗлесчӗ. Курмастӑр-им сирӗн умра кам тӑнине? Улӑп вӑл. Паянтан ӑру пуҫлӑхӗ, — ятлаҫса илчӗ мӑчавӑр.

— Мӗнле Улӑп?… Пире нимӗнле пуҫлӑх та кирлӗ мар. Эпир ирӗклӗ ҫынсем. Эрех пар!

— Мӗн ыйтаҫҫӗ вӗсем? Ку чирлӗ ҫынсем камсем пулаҫҫӗ? Ӑҫтан килнӗскерсем? — ыйтрӗ тӗлӗнсе ӑру пуҫлӑхӗ мӑчавӑртан.

— Хамӑр ҫынсемех-ха вӗсем.

— Чирлӗ мар эпир. Кирлӗ пулсан хӑлха чикки те пама пултаратпӑр. Эрех парсан тӗкӗнместпӗр.

— Эрех те эрех теҫҫӗ, эрехӗ мӗн вара вӑл?

— Ҫӑвара ҫунтаракан шӗвек кӑна, — терӗ мӑчавӑр. — Пуҫран ҫапакан наркӑмӑш тесен те ытлашши пулас ҫук. Ӑслӑ ҫынна та ухмаха кӑларать. Айвансем вара пачах картран тухса ӳкеҫҫӗ.

— Ҫук! Суять вӑл. Ҫӗр ҫинче эрехрен тутли урӑх нимӗн те ҫук, — ҫине тӑчӗ пӗри.

— Апла пулсан мӗншӗн-ха хӑвӑра чирлӗ ҫын пек тыткалатӑр? Куҫсем те чалӑш пӑхаҫҫӗ, урасем те ҫирӗпех мар, — каларӗ тӗрӗссине Улӑп.