Заговоренный меч (на каз.яз.)

Орда-Базар, еш теізге ймайтын, суы мол боланымен рісі тар аракегір зеніні бойында тр. Батысындаы кеме жретін Еділ зені екі мы шаырымнан астам жерде. Солтстігіндегі лы зен Ертіс пен Есіл олар да сондай жырата… Отстігіндегі ос алып Жейхун мен Сейхун да тым ашыта жатыр… Шыысындаы Ккше теіз сл таяуыра, біра жол ортасы аыраай, шлейт… білайыр астанасын кп уаыт Сыаната стаан. Кейін ырымдаы збекхан мешіті мен гаремі тран ара теіз жаасындаы ара-Даг тауынан отыз шаырымдай жердегі Ескі ырыма да кшірмек болан. Бертін келе Еділ жаасындаы Аса Темір бзан Алтын Орда астанасы Сарай шаарына апаруды да ойлаан. Солтстік тсына да, тіпті Жем, Ойыл, А Жайы зендеріні бойына да орнатсам деген. Біра мны біріне де тратай алмаан. йткені нерлым Дшті ыпшаты батыс шекарасына арай беттеген сайын сорлым Мауреннахр шаарларынан алыстап кететін болан. Блай істеуді жн емес екенін білайыр жасы тсінетін. Батыс мемлекеттері бл уаытта жептуір кшейіп алан. Олара тбі кшіні келмейтініне білайырды кзі жете бастаан. Кк Орданы бел алуы енді тек Шыыс шаарларына ыпалын жргізуде деп білген… Сондытан оны кзі Батыса емес, Шыыса тігулі болатын-ды. Сол себептен де Шыыса жаын Орда-Базара лсін-лсін айта орала беретін. Ал соы кезде бл Орда-Базарды зі де білайыра уат бола алмайтындай кйге жеткен. Ол заманда кмір, мнай, рыш, темір нерксіптері тіпті ркендеген кезі, ал алаларды лкейіп, глденіп кетуіне екі трлі жадай керек-ті. Бірі — ала дегені лкен сауда жолыны стінде труы ажетті. йтпесе кеме жретін, бір ел мен бір ел атынасатын, суы мол зен, не теіз жаасына салынуы керек. Ал Орда-Базарда бл асиетті бірі де жо. Міне, осы жадай білайырды бтен астана іздеуге мжбр етті. Жаа астана іздемеске болмайтын таы бір себебі бар. аза руларыны біразы Моолстана кшіп кеткеннен бері лытау маы хан Ордасына жайсыз тие бастады. ойа шабатын брі де, малын айдай ашатын ры да кбейді. сіресе «Жалыз кз» деген батыр пайда болып, хан остарына маза бермейтін бір ырсыа айналды. Астында желдей жйрік ат, жанында зіндей кіле батыр жігіт. Хан скері бірнеше рет содарынан тссе де, арама сііп кетіп статпай ойды.

Ал бл «Жалыз кз» батыр — баяы жылышы Ора еді. гірде бір жыл жатып, балгерді емдеуімен тсектен тран. Бір кзден айырылып, беті адам кргісіз тырты боп біткен. Аозыа айта жолыуа зіні мына мспір трінен орланып, одан біржолата кдер зген. зі трізді кедейлерді шін білайырдан алма боп ата мінген. Біра зірге соынан ерген халы аз боландытан, бар олынан келері аш асырдай хан малына тию болан. рине, хан бны Ора екенін білген жо. Демек, бл арадан кшіп, кбейіп кеткен зіне ас адамдардан да тылуды жн тапан. Ойлап-ойлап аырында астанасын ргеніш шаарына кшіруді йарды. «Жейхун дариясыны жаасында, Слтан-Уайз-Даг амалынан жетпіс шаырымдай тмен тратын збой арнасы арылы жзіп отырып Хивас[33] теізіне жетуге болады. Бл теізге шыуымыз — Тркімен, Дшті ыпша, Хива лкелерін уысымыза ысып стауымыз ой. Ортада бір кезде Еділ, Дон, Днепр бойынан кшіп келген араалпатар бар. ай жаыма арасам да кз алдымда зіме баынышты елдер трады.

Ал тілі де, діні де бір араалпатарды з Ордама оса салу иына тспейді. Кншыыс пен оды-солды жаы — Мауреннахр жері, солтстік батысы — Моолстан, онымен шектесіп жатан таы Дшті ыпша… Тек Моолстан лкесін зіе баындырса, боланы. Кк Орда хандыы батысы — Еділ, ара теіз, отстігі — Хивас, Иран, Ауан, солтстігі — Тара, Орал ойпаты, шыысы — ндістан, ытай мемлекетіне дейін созылан лы хандыа айналады. Мндай жерді Ескендір Злхарнайын тиль, Шыысхан, Аса Темірден бтен ешкім билеп крген жо. Бесінші лы хан боп мен билеймін, жаланда бдан арты жетер арман бар ма? Бл опасыз дниеде брі де бір кнгідей болмайды, байлыы да, баыты да теді де кетеді… Тек атаы ана шпейді. Ал осыншама жерді, елді билесе сені атаы рпатан рпаа кетеді. Бкіл лемді топан су аптар кн туса, Н пайамбардай адамзата лмес аты алады. зі лсе де, тарихта есімі лмесе, одан арты андай мгі тіршілік бар? Бдан асып тірі пенде не істей алады?»

Бл ханны орындалмас иялы. Демек, ргенішті алуды арман еткен білайыр Дшті ыпшаты отстік майтты жаын иаштай жріп, бір аптадан кейін Отырарды солтстік тсынан тетін Сейхун дарияны амыс, жиде, араашты жаасына келіп жетті. мырсадай быжынаан алы ол, белдері босасыан аттарын тынытырма боп, бір жетіге остарын тікті. Хан ойынша блар тыныып боланша скерге азы-тлікке он мыдаан ойды айдап, содарынан кше онып келе жатан кп араша ауылдары да жетпек-ті. Ал осын келіп остарын тіккен Сейхун дарияны тсы ркеш-ркеш асау срылт толындары ждырытай тастарды жаа рлы крмей жлып ала жнелетін долы еді. Екі жаы бірдей тйелі адам крінбейтін алы амыс, анаурай. Блардан рі кигіздей боп ттасып кеткен тапал бойлы тораыл мен жиде аашы. Іші толан сан трлі а, с. Анда-санда бкіл Дария бойын тітіреткен жолбарысты аыран ашулы ні естіледі. Сйткенше «ба» ете алан абкенні даусы шыады.

білайыр скері осы арада бір жеті болма. Атты белін ктергеннен кейін ары бетке тпек. Сейхун секілді долы тасыннан ту оай шаруа емес.