Заговоренный меч (на каз.яз.)

Тркістан білайыра да, Аса Темір мірлеріне де керек. Ал бастары жаа осылып келе жатан аза руларына Тркістан улиетіне жататын Сырдария жаасындаы кенттерді маызы ерекше зор болатын.

Бл ерекшелік е алдымен Сырдария шаарларыны шаруашылы жадайымен байланысты себептерден туан.

Дшті ыпшаты кшпелі еліне аланы нерксіп заттары, отырышы жртты егісінен нетін азы-тлігі андай ажет болса, отырышы елдер де кшпелі жртты сіріп отыран малыны еті, жні, терісіне сондай мтаж еді. Ал Сырдария шаарлары Орта Азия мен Дшті ыпшаты ортасындаы сауда-сатты бекеті ана болып алмады. здері де сол Дшті ыпша ауылдарына керек нерксіп заттарын молынан ндіріп, екі жаты сауда-сатты ісіне ызу араласты. Мндай жадай бл шаарларды аулап ркендеулеріне себеп болды. рине, бл алаларды олына тсіру — Дшті ыпша хандарыны да, Мауреннахр мірлеріні де ккейтесті арманы екені даусыз еді. аза хандарыны Сырдария шаарларына телміре арауыны екінші себебі арамаындаы мал шаруашылыымен шылданатын елді жайылыммен амтамасыз етуден туан. ары аз, ысы жылы Сырдария жаасы кшпелі ауылдара ысы жадайда таптырмайтын оныс. Кннен кнге мал басы сіп, ркендеп келе жатан кшпелі жрта Шу, Сарысу, Талас зендеріні бойы енді жеткіліксіз бола бастаан. Амал жо, аза еліне таы жаа ысы оныс іздеуге тура келді. Ал бл жаынан йалы Сырдария ойнауларынан арты жер табу иын-ды. Жаз малын Арада баып, ыс осы Сыр бойын жайлауды аза рулары кксей бастады. Осы арманы орындалса, бкіл Дшті ыпша халыны алдында абыройы ктеріле тсетінін Жнібек хан те жасы тсінді.

шінші жаынан бл алалар скери бекініс ретінде де аса керекті еді. Моолстан хандары Шу, Сарысу, Талас бойларын Мауреннахр мірлерінен сатайтын алан крсе, Мауреннахр мірлері Тркістан улиетін Мауреннахрды Дшті ыпшатан орайтын бекініс санады. Ал білайыр осы Тркістан шаарларына сйене отырып, бкіл Дшті ыпшаты уысымда стасам деді.

білайыр арманы да, Дшті ыпша елдеріні ккейкесті тілегі де осы Сыр бойына келіп тйісті. Ал Жнібек хан шы-иыр шеті жо Дшті ыпша жерін стап тру шін мыты бекініс осы Сырдария шаарлары екенін згеден анарлым тере ты.

Сондытан да оны ыраы кзі кндіз-тні Тркістан жаына тігулі. Ал Жнібек ханны жатса да, трса да ойлайтыны, сіресе, Дшті ыпша жеріне е жаын тран, кешегі бабаларыны, А Орданы кіндігі — Сыана пен оан таяу Дшті ыпшаты кне шаарлары Сауран, Соза, Яссы, Сайрам…

Бл алалар здеріні за мірлерінде не крмеді? Тркістан лкесін андай хан билемесін, тек одан з пайдасын кздеді. Жан-жаы егіндікке бай, Тркістан шаарларыны михнатын дианы тартса, ызыына бірінен со бірі басаран хакімдері батты. Ебекші баралара салынан алым-салы, аржы-аражат тек аланы билеген бекзадаларды ана дулетін молайтты. Бай-манапты стемдігін асырды, айда барса да тек кедейлер ана сорлады. ала-мединелерді басарып отыран хакім, даруалар мемлекетке деген кзарастарын здеріні жеке мддесіне арай белгіледі. Сол себептен де бл шаарларды билеген мытылар ойына келгенін істеді, арамаындаы елді зіні меншікті млкі санады. Мединелерді билеген бекзадаларды асандыы соншалы, алаа таласып жатан екі жаты айсысыны арамаына кшкісі келсе, соан з еркімен кше берді. Егер ала мытылары з бастарына пайдалы крсе, кешегі жауына бгін зі апарып ала апасыны кілтін статты. Осындай жадайларды ойлаан Тркістанды жаулап алан хандар, рашан да бл шаарлара хакім етіп здеріні сенімді жаындарын ана оюа тырысты. Бл детті білайыр хан да атты олданды. Тркістан улиетін зіне аратаннан кейін, осы улиетті жаулап алуда кп аар крсеткені шін, Сыанаты хакімі етіп Манедан-оланды, зкентке — Маыт руыны биі Оасты белгілеп, Соза бекінісін немере аасы Хызырханны баласы Бахтияр слтана тартты. Яссы, Сауран, Сайрамдарды да осылар трізді білайыра те сенімді не болмаса хан тымынан шыан слтандар билеуде еді.