Авантуры Вырвіча, Лёдніка і Чорнай Меланхоліі

Прыйшоў Пранціш у гасцёўню, а па той бок шахматнай дошкі ад пажаўцелага француза — Карусь. I відавочна выйграе. З ранейшым насуплена-санлівым выглядам. А Жан ажно вусны кусае. Яшчэ адзін дэмакрат, са слугой як з роўняй... Праўда, чаго дзівавацца — не шляхціц. Бачыў бы пан Даніла Вырвіч, у якую кампанію ягоны сын, нашчадак Палямона і ўладальнік герба Гіпацэнтаўр, патрапіў! Адны прасталюдцы вакол, і ніхто адзінаму сапраўднаму пану ручкі не цалуе...

На шчасце, цяперашні Пранціш пра цалаванне рук думаў толькі з іроніяй. Але паколькі вясёлай кампаніі бракавала, таксама замкнуўся ў пакоі і дастаў з таемнай кішэні жупана пашкуматаны сшытачак... Новая паэма пра подзвігі Пранцішавага продка пад Хоцінам, якія павольна пераходзілі ў подзвігі самога Вырвіча ў бойцы пад Сталовічамі, з удзелам цмокаў, дзікага палявання і арханёльскага вогненнага мяча, амаль дайшла да кульмінацыі... Трэба было толькі вырашыць, чым узнагародзяць галоўнага героя з гучнай мянушкай Плексіглас, русачубага ды блакітнавокага, — гетманскай булавой, пячаткай канцлера альбо проста высекуць з мармуру ягоную статую ў лаўровым вянку?

Трапяткая муза была прагнаная грукатам дзесьці побач і ўскрыкам мадам Жанны.

Пранціш, ледзь паспеўшы прыхапіць шаблю, вылецеў з пакоя ў адной кашулі...

Жылібер, забыўшыся на шахматы, стаяў ля паваленага крэсла і дачытваў нейкі ліст. Мадам Жанна радасна пляскала ў ладкі. Ага — дайшло да Вырвіча, на сваіх нагах стаіць! Падзейнічала Лёднікава мікстура!

Карусь нетаропка падняў крэсла гаспадара дома, насцярожана касавурачыся на пасланне ў руках батаніка, змест якога відавочна аказаўся настолькі пякучым, што канчаткова падняў француза на ногі.

Жан скамячыў таямнічы аркуш.

— Як там кажа Барталам’ю ў такіх выпадках — пятка сораму не мае? Масье Вырвіч, дзе доктар? Тэрміновая размова...

I пакрочыў, пагойдваючыся, сам, не зважаючы на зумканне жонкі пра небяспечную слабасць пасля хваробы.

Доктар завіхаўся ў лабараторыі, зладжанай там, дзе самавітыя гаспадары захоўваюць кубельцы сала і мяшкі з гарохам. Сутарэнне з двума паўкруглымі вокнамі пад столлю добра падышло б i для катавальні. Але белыя атынкаваныя сцены ў рознакаляровых разводах i падпалінах, паліцы з мінераламі ды шкляніцамі і алхімічная печка сведчылі, што мучыліся тут толькі ў імя навукі. Прынамсі, доктар Баўтрамей Лёднік, які, седзячы за сталом, ледзь не носам дзюбаўся ў запэцканую сажай місу, вывучаючы яе смуроднае змесціва, якраз нагадваў ахвяру доследаў. Чорная доўтая світка ў рудых плямах, як быццам ёю вогнішча гасілі, бледны дзюбаносы твар у пісягах сажы...

Што ж, гамбургскі алхімік Хеніг Бранд шукаў філасофскі камень, выпарваючы ў сваёй лабараторыі мачу цэлай салдацкай казармы, і цярпеў. А француз Жан Нале, каб вызначыць хуткасць электрычнасці, змусіў дзвесце мніхаў стаць у кола, узяўшыся за рукі, і пусціў па адным з ix ток.

Паколькі ўсе дзвесце мніхаў скалануліся адначасова, электрычнасць была прызнаная шпаркай з’явай.

Доктар апошні раз уцягнуў доўгім носам эксперыментальны смурод і сярдзіта ўтаропіўся ў прыхадняў, не здзівіўшыся ацаленню сябра.

— Жан, табе рана яшчэ бегаць...

— Ну, табе таксама лепей было б адпачыць, — фыркнуў батанік. — Гаварыў жа — твая хвароба больш нервовага паходжання.

Лёднік скрывіўся — і слухаць не хацеў пра слабасць уласных нерваў. Жылібер азірнуўся, ці шчыльна зачыненыя дзверы, і патрос таямнічай паперай з пячаткай.

— Каралеўскае пасланне, Барталам’ю! Яго вялікасць выказвае радасць з нагоды майго хуткага ацалення... А яшчэ цікавіцца здароўем маіх гасцей. I асабліва чароўнай дачкі доктара Барталамея Лёдніка, якую, згодна з добрым водгукам пра яе цноты, гатовы прыстроіць пры двары. Такая адукаваная і добра выхаваная дзяўчына, нягледзячы на невысокае паходжанне, вартая гонару нават стаць малодшай фрэйлінай...

Баўтрамей, каб мог, дык таксама ўскочыў бы. Mica праехалася па стальніцы разам са сваім эксперыментальным смуродам і стукнулася ў атынкаваную сцяну.

— Мануцы... Навалач юрлівая... Нагаварыў Цялку! Недкладна з’язджаем!

Пранціш разгубіўся: усе ягоныя планы рушыліся... Але не дапускаць жа, каб Сафійку забралі ў свет раскошы і распусты! Для кагось, вядома, зрабіць дачку каралеўскай фаварыткай — гонар. Для такіх, як Лёднікі, — ганьба. Дый сам Пранціш лепей бы сваё дзіця ў кляштар адправіў, чым у засланы шаўкамі ложак бессаромнага ўладара. Няхай узнагародай будзе тытул, багацце і куплены муж, кшталту таго ж Мануцы... Аднойчы забруджаная вада спародзіць толькі цвіль.

Але да рашучых дзеянняў не дайшло... Бо прыбег Карусь:

— Там гэты... які мануфактуры сатанінскія ладзіць.

— Пан Антоній Тызенгаўз? — недаверліва перапытаў Вырвіч ляснога дзікуна.

Той моўчкі кіўнуў.