Авантуры Вырвіча, Лёдніка і Чорнай Меланхоліі

I гэта сапраўды быў усемагутны яшчэ нядаўна падскарбій, каб ён скуллі свае лічыў. Хударлявая прыгорбленая постаць у чырвоным камзоле, нібы маятнік, мітусілася перад акном сціплай гасцёўні, упрыгожанай стосамі кніг, што выраслі ўздоўж сценаў, як апенькі. Па падлозе пастуквала модная кульбачка са срэбным навершам у выглядзе львінай галавы. Ля дзвярэй застыў каларытны тыпус у венгерцы і высокай калматай шапцы — адзін з баснійскай гвардыі падскарбія. Што праўда, у тыя баснійцы запісвалі бандзюганаў з любога народа. Вунь гэты, мяркуючы па саламяных вусах і важкім падбароддзі, ці не з прусаў.

Тызенгаўз грэбліва слізгануў вачыма па полацкім доктары, крэсла з якім прыштурхаў насуплены Карусь.

— Што, доктар, працягваеш сваю кар’еру? Мануфактуры мае бліскуча праінспектаваў, каралеўскім сваякам дагадзіў, цяпер дачку выгадна прыстроіш? Я чуў, граф Мануцы ўжо адмысловую спачывальню ў Варшаве ладзіць, у флігелі каралеўскага палаца. З падлогай, якая будзе падагравацца трубамі з цёплай вадой. Каб ножкі юных фрэйлін не мерзлі.

Праўда гэта была ці не, але падскарбій свайго дамогся. Доктар сціснуў кулакі і вымавіў толькі адно:

— Што хоча ад мяне ваша мосць, каб мая дачка аказалася нявартай гэткага высокага гонару?

Пан Антоній нарэшце ўсеўся ў крэсла, з якога адзін з ягоных баснійцаў, звераваты дзяцюк у калматай шапцы і бурцы, ледзь паспеў змахнуць нейкія засушаныя сцябліны разам з аркушамі.

— Ніхто не зможа папракнуць мяне ў тым, што я шкадаваў сябе, ствараючы славу краю. Вы, вядомыя прагрэсісты... — пан Антоній абвёў вачыма блюзнерскую трыяду з Жылібера, Вырвіча і Лёдніка, — без мяне не мелі б ні сваіх медычных інстытутаў, ні адукацыйных камісій, ні друкарняў, каб ціснуць паэтычныя опусы на мясцовай гаворцы, а карункі на кашулі замаўлялі б не ў Паставах, а ў Галандыі.

Пранціш мімаволі тузануў сябе за манжэт кашулі і палічыў патрэбным прамовіць штось наконт таго, як яны ўсе цэняць высілкі падскарбія па адукацыі і эканамічным працвітанні Рэчы Паспалітае...

— Ці не таму твая менская шляхта межы мае ламае, лясы сабе адразае? — не даслухаў падскарбій.

Прыпякло яго няслаба: шчокі запалі, зморшчын — як у пустога кашалька.

— Але не думайце, што мяне ўжо пражавалі i выплюнулі. Не раю верыць розным Салманазарам, якія выдаюць сябе за ўраджэнцаў Фармозы.

Вырвіч мімаволі ўсміхнуўся: неяк Бутрым распавядаў яму пра шалбера, які здабываў грошы, выдаючы сябе то за японца, то за ўраджэнца Фармозы — Тайваня, баяў байкі пра скарбы і вучыў легкаверных выдуманай «фармозскай мове».

Між тым падскарбій зноў ускочыў на ногі і захадзіў туды-сюды. Тызенгаўз з ягонай шалёнай імклівасцю і хваравітым жаданнем усё кантраляваць нагадваў Пранцішу героя сярэднявечнай балады:

Ён баяўся спаць лежачы, верыў — душа адляціць.
Ён грувасціў падушкі, хапаўся за вострыя думкі.
Сэрца грукала ў рытме чужых баявых калясніц,
I ніколі дзіця да яго не працягвала рукі.

Львіная галава на кульбачцы Тызенгаўза ўладна бліснула смарагдавымі вачыма.

— Вы, пан Жылібер, адправіцеся са мной на прыём да яго вялікасці. I пацвердзіце, што ваш сябар доктар Лёднік, які вас цудоўным чынам ацаліў пры маім непасрэдным удзеле, дужа хворы, i яго родныя, дачка і жонка, далі абет прасвятой Багародзіцы суправаджаць яго да ацаляльных крыніцаў у Бадэн пад Венай.

— Гэта ў Аўстрыю, выходзіць? — вырвалася ў Пранціша. — А бліжэй нельга?

Падскарбій стукнуў у падлогу кульбачкай — а ў ёй неадменна ж схаваны востры клінок:

— Выбіраць не вам. Едзеце ў Аўстрыю... Сынок там твой, доктар, кар’еру неблагую робіць пры двары Марыі Тэрэзіі... Знаёмствы карысныя завёў, вам прыдадуцца. Грошай не пашкадую ніякіх. Выканаеце мае даручэнне, пра якое пасля скажу, а заадно звезяце падалей сваю красуньку... Паўдзельнічаеш, Вырвіч, — заплюшчу вочы на тое, што ваша нахабная шляхта каралеўскія лясы пад сябе грабе.

Пранціш моўчкі пакланіўся. Пакуль што прапанова не выглядала чарговай багнай.

— I вось гэта, Лёднік, ты падпішаш.

Па кіўку падскарбія басніец падаў доктару паперу. Лёднік разгарнуў, прачытаў... Па чырвоных плямах, што загарэліся на шчоках наравістага эскулапа, Вырвіч здагадаўся — быць бядзе.

— Маё сумленне не дазваляе мне падпісаць гэтыя паперы.

Тызенгаўз не здзівіўся і не раззлаваўся, як не злуецца кухар на трапятанне кураняці, чыю шыю сціскае ў кулаку.

— Думаю, пару тыдняў на зборы вам будзе дастаткова. Паперу дашлеш падпісанай. Дарэчы, цаню, што адпрэчыў Чартарыйскіх. Між іншым, я чуў, пані Ізабэла Чартарыйская ўжо выказала гатоўнасць узяць юную нерадавітую фрэйліну пад сваю апеку. Гэтая фурыя шмат чаму навучыць можа...

Нешта грукнула — упала ручка, прыробленая да спінкі Лёднікава крэсла, — яе выпадкова адламаў Карусь.

— А што наконт злачынцы, які спрабаваў забіць пана Жылібера? — усунуўся Пранціш, каб не даць Лёдніку выбухнуць гнеўнай тырадай. — Хіба яго не шукаюць? Можа, ён быў кім падасланы і гэта змова?

Тызенгаўз холадна зірнуў на падкаморага.