Авантуры Вырвіча, Лёдніка і Чорнай Меланхоліі

Сонечнымі зайчыкамі заскакаў дзіцячы смех. Партшэз абагналі два хлапчукі, якія відавочна адарваліся ад сваіх выхавацеляў: абодва ў чорных аксамітных камзольчыках і штоніках, белыя панчошкі, капялюшыкі... А паводзіны самыя гарэзныя: малодшы, гадкоў шасці, размахваў палкай і галёкаў нешта кшталту «Лыцалы не здаюцца!», старэйшы, гадоў дзесяці, падстаўляў пад зброю саперніка дошку, якая мусіла ўвасабляць шчыт, і патрабаваў здацца Волату з Чырвонай гары, то бок яму. Землякі, адзначыў Пранціш, бо ў польскай мове дзятвы праслізгвалі беларускія слоўцы. Сафійка адступіла, прапускаючы двух гарэзаў, нават асуджальна хмыкнула. Гэта добра. А то за апошнія два месяцы, як выехалі з Гародні, абыякавая да ўсяго, нібы статуя касцёльная... I не толькі яна.

Раптам хлопчык, які адбіваўся ад старэйшага, спатыкнууся, нязручна ўпаў... Здушаны ўскрык...

Не, не заплакаў уголас — рыцары ж не плачуць, але рыданні прарываліся... Устаў, трымаючыся левай рукой за правую, бяссільна павіслую... Старэйшы хлапчук разгублена адкінуў імправізаваны шчыт.

— Спыніцеся!

Глухі ўладны голас з-за зялёных занавесак партшэза прыпадобніўся перуну, насільшчыкі ледзь не паваліліся ад нечаканасці. Даўно ж яны гэтага голасу не чулі... Партшэз паслухмяна паставілі на зямлю. А далей — яшчэ дзіўней... Рука з доўгімі пальцамі прыадхінула знутры зялёныя занавескі, у шчыліне бліснулі чорныя вочы на бледным твары.

— Падыдзіце, васпан. Не бойцеся. Я доктар.

Хлопчык з хворай рукой, да якога звяртаўся таямнічы пан з партшэза, насцярожыўся.

— Я не баюся.

I кірпаты нос задзёр.

«Ваяр расце», — ухвальна падумаў Пранціш.

— Пакажыце мне вашу руку.

Бледнатвары пан высунуўся з акна свайго экіпажа, уладна, але беражліва абмацаў пашкоджаную руку.

— Нічога страшнага... Невялікі вывіх. Вось мы яго зараз выправім... Та-ак... Васпан вельмі мужна трымаецца.

Усё-ткі Чорны Доктар валодаў незвычайным уплывам на пацыентаў: у момант лячэння яго пакорліва слухаліся і магнаты, і малыя падшыванцы. Хутка хлопчык стаяў, перевязаны белай хусткай, якая нядаўна ўпрыгожвала шыю пана, і нават спрабаваў усміхнуцца.

— Пані маці, мы тут! — тым часам гарлаў старэйшы хлапчук, які адначасова падазрона назіраў за лячэннем брата і нецярпліва выглядаў кагось ззаду.

— Пан Адась, пан Франак! Як не сорамна!

Таўсманы чалавек у чорным сурдуце валюхаўся да месца здарэння, пот сцякаў па дабрэнным твары. Мусіць, гувернёр... Вось маладзён гадоў сямнаццаці, з такімі ж цёмнымі вачыма і кірпатым носам, як у «лыцала», толькі валасы светлыя, цырымоніўся менш, ляснуў старэйшаму з хлапчукоў па карку. Мяркуючы па ўсім, трэці брат. А вось і пані-маці...

— Адась, Франак, я моцна расчаравалася ў вас! Як вы маглі так далёка і раптоўна збегчы! Францыск, ты мусіў, як старэйшы, прыгледзець за братам! А ты, Валенты, за імі абодвума!

Стройная пані ў сукенцы з аксаміту колеру каштану, у строгім чорным каптуры, хоць таксама прабеглася, зусім не запыхалася. Яе вялікія цёмныя вочы ўладна блішчэлі, маленькія яркія вусны строга сціскаліся. Усе трое хлапчукоў, і нават таўсманы гувернёр, паслухмяна выцягнуліся і застылі, як жаўнеры, вінавата гледзячы на пані. Адразу зразумела, наколькі надзейна сямейку трымаюць маленькія жаночыя рукі.

— Адасю, што з табой?

Пані прысела перад малодшым, з трывогай кранаючыся белай павязкі.

— Невялікі вывіх, мадам. Усё ўжо выпраўлена, не пераймайцеся. Толькі халодным прыкладайце, каб не ўтварылася пухліны.

Пасажыр насілак гаварыў нібыта цераз сілу, быццам даўно не гучаў ягоны нізкі глыбокі голас.

Жанчына энергічна ўзнялася, утаропіўшыся ў лекара.

— Пан Баўтрамей... Не можа быць!

Павярнулася да Пранціша, чырвань злёгку кранула ейнае гожае аблічча, якое нагадвала візантыйскія фрэскі.

— Пан Вырвіч!

Цяпер настала чарга чырванець Пранцішу Вырвічу. Бо ён толькі цяпер уцяміў — перад ім Ганулька Макавецкая. Тая самая, што была сціплай кампаньёнкай князёўны Паланэі Багінскай, затым — багатай спадчынніцай сваёй цетачкі, затым — нявестай Пранціша Вырвіча, якога кахала шчыра і аддана... Але Вырвіч напачатку свету не бачыў за капрызнай князёўнай Паланэяй, а затым, калі i пра вяселле дамовіліся з Ганульчынай цётухнай, выбраў не ціхмяную мілую паненку з багатым пасагам, а баявітую прыгонную актрысу Раіну Міхалішыўну. Ну і сорамна ж было перад беднай кінутай нявестай...

Але гэтая пані не выглядала беднай. I не таму, што аксаміт сукенкі быў дарагі, а карункі, што сціпла выблісквалі з-пад каўняра і рукавоў, — самай дасканалай галандскай працы. А проста сама пастава, манера паводзін, спакойная ўладнасць у абліччы сведчылі пра звыкласць да высокага становішча. Тут непатрэбныя дыяменты велічынёй са сліву i багатыя футры ў летнюю спякоту. Арыстакратызм, сказаў бы Лёднік, падпусціўшы пагарды ў голас.

Вырвіч усё жыццё імкнуўся набыць менавіта вось такі нязмушаны арыстакратызм, які мімаволі выклікае павагу. І самае крыўднае — што гэта ёсць у прасталюдца Баўтрамея Лёдніка, было і ў ягонай жонкі, Саламеі... Вось — з'явілася адкульсьці ў Ганулькі Макавецкай, якую Пранціш памятаў сціплай прыслугай, што чырванела ад кожнага ягонага погляду...