Авантуры Вырвіча, Лёдніка і Чорнай Меланхоліі

Лёднік кінуўся да маладзёна, расштурхоўваючы натоўп. Чалавек недаверліва ўтаропіўся ў доктара, і з ягонага аблічча быццам хмарка сплыла.

— Пан Лёднік! Гасподзь паслаў вас!

Пранціш са здзіўленнем пазнаў маладога філосафа і знаўцу Талмуда з-пад Міра, які дапамагаў ім калісьці расшыфроўваць запавет Папы Рымскага, знанага алхіміка Педра Жуліяна, цярпеў кухталі ад цешчы-карчмаркі мадам Рысі і ледзь не збег з бандай Чорнага Доктара паглядзець свет.

Доктар абняў знаёмца. Але мігдалы есці не было калі: людцы навокал абурана гулі і відавочна рыхтаваліся даць лупцоўкі ўжо не аднаму, а дваім.

— Якія прэтэнзіі мае шаноўнае панства да гэтага пачцівага маладога чалавека? — дастаткова важка, каб самыя крыклівыя прыціхлі, папытаў Лёднік у грамады.

— Гэты шалбер пачцівы?! — злосна выгукнуў прыгорблены пан у зялёным сурдуце, акуляры прыселі на ягоны тонкі доўгі нос вялізнай страказой. — Ён з прыяцелем абрабавалі мяне ў Патсдаме! Жабракамі прыкідваліся — брудныя, смярдзючыя, у лахманах, брыдка глянуць. Гэты модлы нудзіў жаласна... А напарнік яго — доўбня такі валасаты — мяне за рукаў хапаў, міласціну клянчачы... Я ледзь вырваўся! А тады гляджу — кашалька няма.

Пакрыўджаны абвёў вачыма натоўп у пошуках спачування — і знайшоў.

— Я за імі — доўбня той так у грудзі стукнуў, што я сузор’е Валапаса пабачыў... Пасля мне патлумачылі — у іх цэлая грамада такіх бандзюг смярдзючых. Блукаюць з горада ў горад, выпрошваюць, крадуць. Могуць і прырэзаць.

Мясцовы карчмар, у светлых вусах якога, здавалася, ніколі не высыхала піва, вырачыў пачырванелыя светлыя вочы.

— Зладзюгі праклятыя! А я пасля гасцей знаходжу проста ў ложках з перарэзанымі шыямі!

Саламон маўчаў, ганарыста бліскаючы вачыма, чым яшчэ больш злаваў людства. Што ж, людзі лёгка навешваюць цэтлікі... Як там спяваў адзін мандаліншчык у венскай карчме:

Калі ён нарадзіўся на свет, пракрычала сава.
«Ну і злодзей з’явіўся!» — прысуд аб’явілі суседкі.
Будзе бачыць уночы, замкі, нібы вішні, зрываць.
Не ўтрымаюць такога ні ямы, ні турмы, ні клеткі.

— Спадарства, ніхто з нас ніякага злачынства тут не ўчыніў... — гукнуў менскі падкаморы, перацягнуўшы ўвагу, не вельмі зычлівую, на сябе. — Я — шляхціц і не пацярплю...

— Шляхціц ён! Зараз і гэты юдэй, злодзей паскудны, будзе даводзіць, што самавіты вучоны і ніколі міласціны не прасіў! — віскнуў абрабаваны. — Што, шалбер, скажаш, і ў Патсдаме ніколі не быў?

А той раптам і прагаварыў на кепскай нямецкай мове:

— Можна быць вучоным — і быць жабраком. У грамадзе цёмнай ды разбэшчанай — гэта звычайны лёс чалавека, якому Гасподзь даў трохі больш клёку і менш прагі да грошай. Так, я міласціну прасіў — дык i Ной жа сядзеў на кучы гною. А красці ніколі не краў! Аднойчы толькі, як дзіцем быў, куфэрачак прыгожы прыўлашчыў дзеля малюнкаў на ім, але грошы з яго дастаў і вярнуў.

Вырвіч ажно ў чупрыну сваю русявую ўчапіўся. Яшчэ адзін майстар самога сябе ў яміну закопваць. Ну хто гэтага Саламона за язык цягнуў?

Грамада ўзбурылася, быццам няшчасны зяць карчмаркі Рысі тут бязвіннага народу шабляй нашаткаваў. Чапляцца пачалі і да кампаніі Чорнага Доктара... Вырвіч адчуў няладнае: мясцовыя людцы відавочна накручвалі сябе, пад’юджвалі, любыя словы ці крыкі адскоквалі ад іх, як гарошыны ад сценкі... Вочы гарэлі азартам... Пранціш дасведчаным вокам пабачыў, што іх бяруць у кола, не даючы рэціравацца. Бойку ўчыніць хочуць? Але варта было пакласці руку на дзяржальна шаблі, важны пан у нізка насунутым над аб’ёмістым носам капелюху i з шабляй-аўгустоўкай пры баку загарлаў:

— Ніякага гвалту! У нашым горадзе пануе закон! Аддаём усё на волю Госпада! Як вядзецца ў нашым блаславёным месце вось ужо чатыры стагоддзі, вінаватых вызначыць гульня Святога Пятра! I дзякуючы гэтым грэшнікам заўтра яна распачнецца! Усе пачцівыя гараджане, што набылі квіткі, запрашаюцца заўтра на Іерыхон пасля ранішняй месы ў касцёле Святога Пятра!

Як засведчылі ўхвальныя воклічы, слова меў мясцовы войт пан Кішка. Кепска — мясцовая ўлада на баку нападнікаў...

А яшчэ больш кепска, што вышэйшай улады не дагукацца. Землі гэтыя, пасля таго, як Рэч Паспалітую парвалі на кавалкі дужэйшыя суседзі, апынуліся якраз на новай мяжы. Як заўсёды ў такіх варунках, старыя законы перасталі дзейнічаць, новыя яшчэ не засвоілі, а цяперашнім уладарам — абы супраць ix не паўставалі. А вы перагрызіцеся тым часам, людцы, якраз самыя неспакойныя і знікнуць. Таму пакуль тутэйшыя радцы не гукнуць нешта супраць вялікай Прусіі — ніхто не ўмяшаецца.

Можа, усё-ткі прабівацца? Але войт ветліва прамовіў да ўстрывожаных гасцей:

— Запэўніваю, калі вы не вінаватыя, вам нічога не пагражае. У нашым Іерыхоне творыцца самы справядлівы ў свеце суд, з Божай дапамогай. Бязвінны заўсёды ўратуецца!