Buddho e sua doktrino

Me ja mencionis quante la Buddhismo prizas l'amo ad omna enti; ma ol inkulkas specale anke ke on ne odiez sua adversi. Yen kelka citaji: «Se ulu batas vi per manuo, bastono od espado, vi devas abstenar de venjema pensi e sentimenti. Kontree vi devas exercar tale: Ke nia kordio ne perturbesez, ke nul mala sono ekirez nia boko; ni volas restar omoza e kompatema, sen sekreta odio. E se mem raptisti separus via membri ed artiki per akuta segilo, ta qua iraceskus ne sequus mea doktrino.» - «Same quale la tota stelo-lumo ne valoras la dekesisesma parto dil luno-lumo, tale omna meritoza agi dil homo ne valoras la dekesisesma parto dil amo, la redemto dil kordio. Same quale la suno levas su en la klara, sen-nuba cielo, e lumas e brilas e radias e penetras omno, tale l'amo, la redemto dil kordio, surpasas omna meritoza agi dil homo, e lumas e brilas e radias.» - «L'amo esas la redemto dil kordio.» - Me povas anke mencionar meditanta exerco, quan la texti laudas multege e sencese rekomendas por la purigo dil kordio. On nomizas ol la Quar Nemezurebla Sublima Meditadi: «Ulu radias kun amoza kordio vers un direciono, pose vers la duesma, pose vers la triesma, pose vers la quaresma, adsupre ed adsube, cirkume vers omna latero, e rikonocante su en omno ed identigante su kun omno, lu omisas nulo qua vivas, e radiizas la tota mondo kun amoza kordio, kun ampla, profunda, senlimita kordio, purigita de iraco ed odio.» Lo sama repetesas pose kun la nura difero, ke vice amoza kordio on pozas kompatoza kordio, joyoza kordio (por difuzar joyo omnube), e kalma kordio.

On anke reprochas al Buddhismo, ke ol kultivas la egoismo, pro ke omnu probas esar vertuoza por ganar bona rinasko, ma mem se tala motivo existas, ol ne esas kondamninda, tam longe on facas bonaji al altri pro tale dicita egoismo; e ni vidis en la chapitro pri la etiko, quanta valoron la Buddhismo atribuas a bona agi. Cetere tal egoismo esas min granda kam ta di homi, qui kredas ke lia propra anmo recevos eterna rekompenso por lua bona agi, dum ke la Buddhisti pensas ke ne li ipsa rekoltos, ma ke li nur preparas bona rinasko por la ento qua esas l'efekto de li, ed anke ne por sempre, ma nur tempale. Ultre on docas specale, ke se on facas lo bona kun l'intenco atingar Nirvana, quo esus egoismo, on ne atingas ol, nam Nirvana esante stando di totala ne-egoismo, ne povas atingesar per egoismo.

La Buddhismo, quale ni ja vidis, demandas ne nur etiko, ma anke savo; ol postulas ke on sequez la doktrino ne pro ke on kredas ye Buddho od irga dogmati, ma ke on esez penetrita dal vereso e general valideso di lua preskripti per propra meditado e reflektado. Ni anke ja vidis, ke la formulo dil dekedu membri, l'origino per dependo, do l'origino dil sufro, havas kom bazo ed unesma membro nesavo. Buddho komparis la Brahmani qui kredis blinde ye lia santa libri, la Veda, a serio de blindi; nek l'unesma vidas, nek la lasta vidas, nek ti inter la du vidas, ma li mustas kredar to quon altri dicas a li. La devo verifikar e ne kredar blinde montras su tre bele per la famoza diskurso a la kalamani. Ultempe kelka habitanti di Kalama venis che Buddho e dicis a lu: «Multa Brahmani ed ermiti venas che ni e li docas diversa doktrini. To genitas dubiti en ni e ni ne savas quon ni devas aceptar.» Lore Buddho respondis: «Esas justa e tre naturala ke dubiti naskas en vi; blinda kredo esas refuzenda. Ne lasez direktar vi segun rumori, ne segun tradicioni, ne segun nura aserti, ne segun tale dicita santa libri, ne segun longe kustumita opinioni ed imaginadi, anke ne segun ke irga santo o sajo dicis lo. Ma se vi ipsa agnoskas: ica kozi esas justa, ica kozi esas nekontestebla, li kontributas a nia feliceso ed a ta di omna entri, lore aceptez li e vivez segun li.» - Kurta tempo ante lua morto Buddho dicis a sua dicipuli: «Kande vi havas irga opiniono, ka lo esas pro ke vi volas honorizar e respektar me, e ke vi facas lo pro veneraco a me?» - «No maestro.» - «Ka to ne esas, pro ke vi ipsa agnoskas ed intelektas ta opiniono?» - «Tala esas maestro.» - Buddho mem deklaris, ke on devas liberigar su del lua doktrino kande on ne plus bezonos ol por atingar la skopo, pro ke on ja atingis ol. Lu komparis la doktrino a rafto, quan on uzas por transvehar fluvio, ma quan on abandonas, kande on atingas l'altra rivo. (Ica parabolo esas partikulare apta e frapanta, pro ke en la Buddhismo on nomas Nirvana l'altra rivo).