Buddho e sua doktrino

L'unesma verajo ne bezonas multa expliki. On nur devas regardar cirkum su per apertita okuli ed oreli por konvinkesar, ke la vivo esas sufro e ke la poka instanti, dum qui on ne sufras, korpale o mentale, esas nur interrupti dil sufro. Ne esas necesa regardar la mondo-milito kun lua sennombra dolori e lakrimi, pro ke on povus objecionar, ke ol esas extraordinara situeso; on devas nur vizitar la hospitali, la karceri, la dementerii, la hemi dil poviri, la bucheyi ed altra tala loki por konvinkesar pri la vereso dil unesma verajo. Ti qui vivas tante egoiste, ke li ne vidas omnube la nemezurebla sufro, o qui opinionas, ke «ca mondo esas la maxim bona de omna posibla mondi» (Leibniz), povas refuzar la doktrino di Buddho; ol ne facesis por li. Esas do nur necesa explikar la expresuro: «La kin grupi dil adherado.»  Buddho per preske naturciencal exakteso deskompozis la homo en kin ingredienti: La korpo, la sentimenti, la percepto, psikala tendenci (subkoncio), e la koncio. E lu pruvis, ke li esas pasema single e konseque kune. Do la adherado a tante pasema kozi, al personalajo, esas vana e duktas balde o tarde al sufro.

Esas necesa examenar plu detaloze la duesma verajo; ol montras la kauzo dil universala sufro. Ta kauzo dil tota divenado, do, dil vivo e di omna sufri, nomesas Trishna en Sanskrita, Tanha en Pali. La literala traduko di ca vorti signifikas: Dursto. Probable on selektis ta vorto pro ke en varmega landi, quale India, la dursto esas la maxim granda tormento. La senco en nia expres-maniero esas volo al vivo. («Sen komenco e fino esas ica mondo, nekonocebla esas la komenco dil enti submersita en iluzioni, qui, sizita dal volo al vivo, sencese esas duktata a nova naski e nova sufri.») Ma ol ne esas la volo al vivo da Schopenhauer, qua esas trans tempo, spaco e kauzeso, do metafizikala, la «kozo en su». Kontree Buddho docas, ke la volo al vivo, la dursto, esas cisa, quale omno qua esas acesebla per nia konoco, e ke ol esas submisita a la lego dil kauzeso. Altre ol ne povus esar la aganta kauzo dil vivo e konseque dil sufro. Ma ol esas anke la efekto di kauzi, altre ne esus posibla nihiligar ol per la nihiligo di la kauzi. Ta dursto o volo al vivo esas la volo al existo, qua manifestas su en homi, animali e planti, e mem en la ne-organika naturo. En la homi ol esas la koncianta e nekoncianta volo ed manifestas su pozitive kom avideso, negative kom odio, omnakaze kom egoismo. En kelka homi ta dursto manifestas su kom dursto al nihiligo; esas ti qui ocidas su. Ma to anke esas vana, nam esas anke speco di egoismo, e li mustas rikomencar en nova vivo ube li cesis. Nur ti qui ja atingis la skopo, povas ocidar su sen mala efekto. Omna lia agi esas senegoista.

La triesma verajo esas simpla: Se la kauzo, la dursto, cesas, anke la efekto, la sufro, cesas.

La quaresma verajo montras la voyo, qua duktas al ceso dil sufro, la nobla okopla voyo. Omna de ta ok parti komencas per la vorto justa, e quo esas justa en omna kazo, explikesas detale en la diskursi di Buddho, quale omna punti dil sistemo. Me povas donar nur kurta rezumo pri li.

Justa koncepto siginifikas justa opinioni pri la naturo dil existo, la profunda savo dil quar veraji, e libereso de superstico e prejudiki.

Justa rezolvo esas la ferma rezolvo vivar segun la doktrino pos esir trovata kom vera, e perseverar til la fino, l'atingo dil skopo.

Justa parolado esas: Ne mentiar, ne kalumniar, ne parolar rude e ne parolachar superflue.

Justa ago esas: Ne mortigar nek homi nek animali, ne prenar to quon on ne recevas voluntale, ne vivar nechaste.

Justa vivomaniero esas: Ne havar profesiono od okupeso qua efektigas sufro ad irga vivanta ento, exemple buchar, chasar, vendar ebriiganta drinkaji, sklavo-komerco, e.c.

Justa esforco esas quaropla: L'esforco por ne lasar naskar en ni mala pensi e deziri; l'esforco por forpulsar mala pensi e deziri, qui ja existas en ni; l'esforco por vekigar lo bona qua ne ja existas en ni; l'esforco por developar lo bona qua ja existas en ni. (Por montrar quale la Buddhismo ne nur donas preskripti e lasas la sequo al singlu, ma anke explikas quale on devas exekutar li e montras la maxim bona maniero facar lo, me volas citar, quale ol konsilas facar l'esforco por ne lasar naskar en ni mala pensi e deziri. Ol dicas: Kande tala pensi e deziri naskas, on devas probar ganar ek ta idei altra salutara, od on devas examenar la doloroza naturo di ta pensi, od on devas ne donar a li irga konsidero od atenco, od on devas analizar le e deskompozar li en lia elementi, od on devas abatar li kun apliko di omna fortesi e kun uzo dil maxim granda energio. E lore on vidos ke ta mala, nesalutara pensi dissolvesas e desaparas e la mento divenas ferma, kalma e forta. - Ed omna ta moyeni itere single explikesas en diversa diskursi por montrar, qua de ta moyeni esas la maxim bona en singla kazo.)