Buddho e sua doktrino

La vorto, per qua la Buddhisti nomas lia religio, Dhammo, tradukesas per doktrino, lego, normo, religio, vereso, mondordino, segun la senco dil frazo; fakte, ol kombinas omna ta signifiki ed esas por la buddhisti omno to quon ni expresas per ta vorti.

Nia konoco dil vera, autentika Buddhismo fondesas sur la santa libri dil tale dicita sudala Buddhismo, skribita en Pali linguo, linguo qua relatas la Sanskrita simile quale la Italiana la Latina. La kolekturo nomesas Tipîtaka, t.e. Tri Korbi, pro ke ol esas dividita en tri parti. Quankam ol notesis skribe erste kelka yarcenti pos la morto di Buddho, ni esas justifikita konsiderar lia texto kom autentika. Esas vera, ke on ja savis skribar ye la tempo di Buddho, ma pro manko di materii sur qui on povus skribar, on uzis la skribaji nur por oficala avizi, quin on grabis sur stoni. Ma la memor-fakultato dil Hindui esis ed esas tante granda e perfekta, ke mem ankorecadie, quankam on havas omna ta libri, ed anke ti dil Brahmani, skribita sur sikigita folii di palmieri, od imprimita sur papero, la majoritato dil monaki e sacerdoti savas li tote memore. Max Müller, un del maxim eminenta exploristi en ica fako dicis, ke, se omna ta libri destruktesus, li povus esar restaurata integre da ta personi. Pro la motivo, ke komence la diskursi, e.c. konservesis memore, on uzis tre habila helpilo por memorar li plu facile; on repetadis certa frazi, precipue le maxim importanta vice uzar vorti quale ed, od, e.c.  Kande li notesis skribe, on konservis li integre, t.e. kun omna repeti; ye unesma vido od audo lo semblas a ni tre stranja, ma pos kelka tempo on kustumeskas lo, e kontree la repeti di ta importanta temi en belega linguo sonas impozante ed inkulkas su anke en nia memori. Ma altra e plu importanta efekto di ta metodo esas, ke la texti esas extraordinare exakta, ed omna mikra deviaco od eroro dil kopiisti quik deskovresas, per komparo kun similia expresuri.

Detalo quan me volas ankore mencionar esas, ke la diskursi da Buddho komencas sempre per la vorti: «Tale me audis». Lo venas de ke pos la morto di Buddho la dicipuli aranjis koncilo ed omnu repetis la diskursi, quin lu audis e memoris. Do en multa kazi ni certe havas ne nur la idei, ma la propra vorti di Buddho.

La maxim bona moyeno enduktesar en la doktrino di Buddho esas komencar per la diskurso quan lu ipsa komence uzis, kande lu parolis a la kin asketi e quan me, ja aludis. Ol nomizesas: «La Diskurso pri la Fondo dil imperio di Yusteso» ed esas reale la fundamento dil doktrino. Ol traktas la tale dicita Quar Nobla Veraji, e lua texto esas:

«Esas du extremi, frati, quin mustas evitar ta qua tendencas a la redemteso. La una extremo, la tendenco al satisfaco dil pasioni e sensuala jui, esas vulgara, ordinara e koruptanta. L'altra extremo, la su-tormento, esas chagrenizanta, tormentanta e vana. Nur la mez-voyo, quan la Parfinito trovis, evitas ta du labirinti, apertas la okuli, donas savo e duktas a la liberigo, al sajeso, a la lumizo, al Nibbanam.

To esas la Nobla Okopla Mez-voyo, nome justa koncepto, justa rezolvo, justa parolado, justa ago, justa vivo-maniero, justa esforco, justa meditado, justa koncentrado.

Ico, frati, esas la nobla verajo dil sufro: Nasko esas sufro, maladeso esas sufro, morto esas sufro, chagreno, mizero, doloro e desespero esas sufro. Esar unionita a ne-amataji, esar separita de amataji, ne obtenar to quon on deziras esas sufro; kurte, la kin grupi di adherado esas sufro.

Ico, frati, esas la nobla verajo dil nasko dil sufro: Ol esas la dursto, qua genitas rinasko, qua akompanesas da plezuro e juado, qua amuzas su sive hike sive ibe, nome la dursto a sensual avideso, la dursto a vivo en ica od altra mondo, la dursto a nihiligo.

Ico, frati, esas la nobla verajo dil ceso dil sufro: Lo esas la tota renunco, nihiligo, forjeto, desmeto, forpulso di ca dursto.

Ico, frati, esas la nobla verajo dil voyo qua duktas al ceso dil sufro: Ol esas ica nobla okopla voyo, nome justa koncepto, justa rezolvo, justa parolado, justa ago, justa vivo-maniero, justa esforco, justa meditado, justa koncentrado.»

Ica poka frazi ye unesma aspekto semblas tre simpla, preske tro simpla por enuncar la fundamento di granda religio o filozofio; ma tamen li esas omno to e bezonas multa studiado por esar komprenata en lia toteso. La sola maniero por facar to, esas rilektar li ofte, e meditar profunde pri li. Me volas kurte explikar li.