Buddho e sua doktrino

Justa meditado che la Buddhisti okupas quaze la sama funciono quale la prego che la deisti, (Judi, Kristani e Mahomedani). Ol vizas ke la doktrino divenez, por tale dicar, intuicala, e penetrez la tota pensado ed agado dil homo. Nam ne suficas askoltir e komprenir la doktrino, ma on devas inkulkar ol per iterata studiado e per certa exerci, tale ke ol esas sempre prezenta e guidas la ago, mem la semblante minim importanta, en omna instanto.

Justa koncentrado signifikas interna kolektado, koncentrado dil spirito. Ica koncentrado ofte duktas a stando di quaze su hipnoto; on asertas ke ta stando helpas penetrar a diversa trancendanta kapablesi; ma ca stadi ne esas necesa por atingar la skopo, Nibbanam, ma nur helpili, e Buddho ipsa dicis ke li sole ne suficas por atingar ta skopo.

Ni vidis nun, ke la diskurso pri la Quar Nobla Veraji, qua ye unesma instanto semblas preske tro simpla por kontenar la tota doktrino, fakte esas profundega e bezonas longa studiado por komplete komprenesar.

Existas anke kurta formulo, qua donas la esenco dil doktrino per un frazo. Ulfoye Sariputto, lore adheranto di altra maestro, renkontris Assaji, un del kin unesma dicipuli di Buddho, e questionis lu pri la doktrino, quan il sequis. Assaji respondis, ke il ne povas donar detaloza deskripto dil doktrino, esante dicipulo nur depos kurta tempo, ma Sariputto pregis lu donar nur kurta rezumo, e lore Assaji dicis: «De la kozi, qui rezultas de kauzo, la Parfinito deklaris la kauzo ed anke lia nihiligo. Ton la grand asketo docas.» Kande Sariputto audis ta vorti, lu komprenis: «Irgo qua esas submisita al nasko, esas anke submisita al ceso.» Tre joyigita lu komunikis ta expliko a sua amiko Moggallano, e la du juntis su al frataro di Buddho e divenis lua maxim eminenta dicipuli.

En ta sentenco ni renkontras l'unesma formuligo di la lego dil kauzeso, di kauzo ed efekto (Nidanam en Pali). E reale Buddho ne nur esas la deskovrinto di ta lego, sur qua esas fondita nia tota cienco, ma lu konstruktis sur ol sua tota doktrino. La maxim simpla formulo, per qua on expresis ta lego, esis: «Se ico esas, ito esas, se ico ne esas , ito ne esas.»

En la diskursi di Buddho on renkontras tre ofte formulo de dekedu membri, qua donas konekto di kauzo ed efekto en plu metodala maniero, la tale dicita Pataccasamuppado, (la litero, quan on trasskribas per c en Pali, pronuncesas ch en Ido), la Origino per Dependo. L'unesma membro di ta kateno (konekto) esas Avijjà o nesavo, e la formulo enumeras la diferanta kateno-membri, til ke on arivas al fino, nasko, morto e sufro. Lo duktus ni tro fore, se ni volus enumerar la tota kateno ed explikar la singla parti. La formulo, ligante la singla membri, sempre uzas la vorti: «Dependante de... formacesas...», ed ol finas per : «Tale la tota sufro-kateno naskas.» Pose retroirante la formulo dicas: «Per la kompleta abandono di... cesas...», ed ol finas per: «Tale la kompleta nihiligo di ta sufro-kateno eventas.» - Me volas nur direktar la atenco al unesma membro e konseque al prima kauzo dil sufro, nesavo, por montrar quale alte la Buddhismo prizas la savo. Nesavo en la Buddhista sistemo esas la prima kauzo di omna malaji, mem dil vicii, qui pro to en la Buddhismo on ne nomas peki, ma erori. Plu tarde ni vidos, ke la perfekta homo bezonas etiko e savo; nur una de la du ne suficas. Etiko esas la bazo; intelektala perfektigo esas egale necesa. Fakte la Buddhismo esas nur sistemo di su-kontrolado e su kulturo.

Buddho docas ke omno en la mondo esas evento, proceso, divenado, transformo e paso. Kande ulu questionis lu: «Quo esas omno?» lu respondis: «Okulo e korpala formi, oreli e soni, nazo ed odori, lango e sapori, korpo e kontakti, mento ed idei.» Do Buddho deskompozas la mondo en lua elementi preske tote samamaniere, ya mem preske per la sama vorti, quale nia maxim progresema ciencisti. (On vidas ke la Hindui agnoskas sisesma senco, la mento).