Кырыыстаах таас

Бориска тохтоон, сойбут куруускалаах чэйин биир тыынынан тэрэн кэбистэ. Тыастаахтык ртэ тыыммахтаата. Ырбаахытын сиэинэн уоун сотунна. Лкй Бориска номохтуу кэпсээнин биирээн ииттэ. Хамсатыгар табах уурунан мас сыыын ылан тимир оохтон уматынна уонна холкутуйдаына буоларыныы, оох иннинээи дл олоппоско оллоонноон олорунан кэбистэ. Лкй истэрдии оостуммутун крн, Бориска кэпсээнин салаан барда.

– Кыыл кмс кстбт сиригэр олохтоох дьон клнэттэн клнэ аайы муа-сорго тбээллэр. Кинилэр саастарын тухары хаатырга лэтиттэн итэээ суох хабалаа сылдьаллар. Ону мин бэйэм эппинэн-хааммынан билбитим. Ээм, аам саастарын тухары абааы тыына имит араас тааын хостуу снэн сааан диринээх, синэ турар рттээх, киини тобугунан уулаах, хараа ииэ киирэн хара сарсыардаттан киээээ диэри сыыла сылдьан лэлииллэрэ. Ол ыарахан лэттэн сыыстаран стл ыарыы буолан эдэр саастарыгар лбттэрэ. Мин аыстаахпыттан лэлээбитим. Оолору таырдьа лэлэтэллэрэ. Ааас халлаан анныгар силлиэни-ардаы аахсыбакка, таачыканан инчээй буору таарбыт. Тааа суох буолан ордук кыын иэдэйэрбит. Куруук туос аччык сылдьарбыт. Кннээи сорудаххын толорботоххуна таылларбыт. Хамнаы адьас дуона суоу аахсарбыт. Ыйга улахан дьон балтараа, дьахталлар биирдии солкуобайы, оттон кыра оолор биэс уоннуу харчыны ыларбыт. лэит илии тиийбэт буолан, тннэри-кннэри солбуа сылдьан лэлиирбит. Самнархай бараахтарга уончалыы ыал бииргэ симсэн олорорбут. Сыыкалаан, ымынах буолан, ис ыарыытынан ыалдьан дьон сылбах курдук охтоллоро. Оччолорго эмп-томп диэн суоа. Эгэ, балыыа диэн кэлиэ дуо?! Ыарыахтар тымныы бараахха дьахтардыын, эр дьоннуун бииргэ сииктээх муостаа сыталлара. Бириискэ рднэн биир эмэ лиэкэр лэлиирэ. Сорохторго олох да суох буолара. Улаатан баран, ону тулуйумуна трбт дойдубуттан атахпынан куоппутум. Атын сиргэ ордук олоу крм дии саныырым. Онтукам баара, баай ымсыыта икки, дьадаы кии кыалата икки ханна баарар биир эбит, – Бориска санаатыттан кыйаханан тура эккирээтэ. Тттр-таары хаамыталыы сылдьан, баттаын ртэ анньымахтаата. Лкй киитэ аймаммытын аралдьытаары тыл ктхт.

– Эиги билэн эрдэххит дии, сир рдгэр т улахан сомоо кмстэр кстллрн?

Бориска хонос гына тстэ. Хайдах эрэ сэргэхсийбит крнэннэ.

– Спк этти. Бииги идэбит буоларын быыытынан, кыыл кмс остуоруйатын срн ттлэрин син билбэхтээбин дии саныыбын. Былыргы дааны, билии дааны кэмэ сомоо кыыл км булуу, соуччу тосхойбут дьолунан, баайынан ааыллара. Ол эрээри олоххо куруук оннук буолбат эбит. Хастыы да килограмм, сороор уонунан килограмм ыйааыннаах сомоолор кстбт тбэлтэлэрэ аыйаа суохтар. Мин аам кэпсииринэн, оо эрдэинэ Урал диэн хайалаах бииги трбт дойдубутугар, биир маастар икки буут уон муунталаах сомоо км булбут. Ити нуучча сиригэр кстбттэртэн саамай улаханнара эбит. Онтукатыгар сокуон быыытынан солуотунньугун аайы 15-тии харчыны биэрэн, 1266 солкуобайы тлхтээх эбиттэр. Хайа баай ону толору тлй? Онон-манан баайсан барбах дуомун эрэ биэрбиттэр. Ол сордоох онтон хомойон-хоргутан буор иээччи буолан хаалбыт. лэтигэр тахсыбакка сылдьыбытын иин, илиитин-атаын кэлгийэн аалан, тойоттор дьаалларынан бириискэ лэиттэрин хараын ортотугар оруосканан таыйбыттар. Кэлин быста дьадайан ыалдьан лбт, – Бориска эмиэ хараастан тыла- чиээн барда.

– Итиннэээр улахан ыйааыннаах кмс кстбтэ буолуо дуо? – Лкй рсптт лаппыйан ыйытта.

– Атын дойдуларга ксттэлээбит сомоолор сс баараайдар, ону ымпыгын-чымпыгын билбэтим, – диэн Бориска кырдьыгын эттэ. Былыр-былыргыттан уос номоор сылдьар, соротун кии итээйиэн да саарыыр эгэлгэ кэпсээннэр элбэхтэр. Олортон иккилии ааар тонна ыйааыннаах икки олус аарыма кыыл кмс сомоото булуллубута биллэр. Биирдэрэ Бируни диэн илии дойду былыргы рэхтэээ суруйарынан, билии Афганистан соуруу ттгэр, оччотооуга ааттанарынан Зарубаа кстбт. Кини кээмэйэ эргиччи ттнэн тоолох устатын саа эбит. Иккис аарыма кмс сомоотун 1145 сыллаахха Богомея диэн сиртэн булбуттар. Смэр улахан сомоолор гстэрэ Австралия уонна Америка сирдэриттэн ксттэлээбиттэр. Ордук Австралияттан «Холтерман плитата» диэн аатырар. Кини рдгэ, кэтитэ турар кии саа, ыйааына 280 килограмм, халыа 20 см эбит. Ол гынан баран, кварц тааы кытта бииргэ сылдьар буолан, чыыстай кмэ 100 килограмм кэриэ эбит. Урут Чехословакия, Перу, Куба сирдэригэр 60–70 килограмнаах кмстэр булуллубуттарын туунан ахтыылар эмиэ бааллар. Билии кэмэ рэхтээхтэр ааалларынан, 10 килограмтан ордук ыарахан ыйааыннаах сомоолор ахсааннара 8–10 тыыынча кэриэ. Кинилэртэн аарыма улаханнарын ахсаана уонунан эрэ ааыллар . Маннык сомоолору ксгэр кмс лэиттэрэ анаан-минээн крд сылдьан булуталаабыттар. Ол эрээри алас тбээ тэн булуллубут тбэлтэлэр эмиэ бааллар. Холобур, «Оливер Марти» диэн Америкаттан кстбт 36,3 килограмм ыйааыннаах км биир старатель лбт доорун кмр иин хаа сылдьан булбут. Бу олус саталлаах кии эбит. Кини кмн тиэйэ сылдьан, Америка куораттарыгар харчыга крдрн 10.000 доллары хомуйбут. Онтон кэлин 22.700 долларга атыылаан кэбиспит.

Бориска итинтэн тн билэрин сээргээбитин, Лкй бэркэ болойон олорон ииттэ.

9