Гаспадар

Поле, луг, удалечыні фермы. Адчыніліся і зачыніліся дзверцы аўтамабіля, шум машыны. З’яўляюцца Ляшчук у скураным паліто, элегантны, упэўнены ў сабе, і Харытончык у плашчы, невысокі, мяккі, з уважлівымі вачыма, сумны.

Ляшчук (глыбока ўздыхнуў, пацягнуўся). Галынка! Пах траў пазнаю!

Харытончык. Часта бываеце?

Ляшчук. Я тут працаваў. Лепшыя гады! Часам з такім сумам… Самая вялікая любоў… Па сутнасці, адзіная.

Харытончык. А потым?

Ляшчук. А потым?.. Вось тут, Харытон, будзе стаяць наш прыгажун! Падабаецца месца?

Харытончык. Вам, спецыялісту па комплексах, лепей відаць.

Ляшчук. Не прыбядняйся — сам кандыдат!

Харытончык. Кандыдатаў шмат. А вось беспамылковых, аптымальных рашэнняў… З кім гэта ідзе Вераб’ёў?

Ляшчук. З парторгам. Павінен будзеш адразу змяніць…

Да іх падыходзяць Вераб’ёў і Бондар.

Вераб’ёў. Знаёмцеся, Харытон Васільевіч, — партыйны бог калгаса.

Мужчыны прывіталіся. Дзесьці працуюць трактары.

Харытончык. Выконваецца праграма?

Бондар. Шмат шумім.

Харытончык (усміхнуўся). Хто шуміць?

Бондар (уздыхнуў). Многія. Часцей пачалі адрываць ад справы. За апошні месяц — трыццаць шэсць разоў галоўных спецыялістаў выклікалі на нарады! А папераў…

Харытончык. Лічыце, справа непатрэбная?

Бондар. Калі ў эскімоса няма рыбы — ён што робіць? Сядае ў лодку і едзе лавіць.

Вераб’ёў. Чаму не быў на бюро?

Бондар. Прыступ адолеў.

Вераб’ёў. Партком правялі? Далі ацэнку рабоце Зязюлі?

Бондар. Калі? Уборка.

Вераб’ёў. Ох, Бондар! Грахі старшыні на тваім сумленні — дзе кантроль за дзейнасцю адміністрацыі?.. Людзей падрыхтаваў?

Бондар. Аб’ява аб сходзе вісіць.

Вераб’ёў. Сакратар парткома! Народ павінен разумець — гэта не чыёсьці свавольства. Надзённая неабходнасць!

Бондар (дастаў люльку, але не закурыў). Мяне камуністы пытаюць — чаму не параіліся з партыйнай арганізацыяй?

Вераб’ёў. А дзе была партыйная арганізацыя, калі старшыня парушаў статут, злоўжываў уладаю?

Ляшчук. Харытон Васільевіч, твае планы да сходу?

Харытончык. Хацеў бы агледзець гаспадарку.

Бондар (мякка ўсміхнуўся). Ці не занадта рана?

Вераб’ёў. Рана? Ды за гэты час вы такое наробіце — новы за год не расхлёбае!

Бондар. Есці будзеце?

Вераб’ёў. Ці не збіраешся нас пачаставаць?

Бондар. Клопат пра людзей — асноўны прынцып калгаса.

Вераб’ёў (усміхнуўся Харытончыку). Калі чалавек загаварыў лозунгамі, трэба здымаць… А я па прастаце думаў, што асноўны прынцып — развіццё грамадскай вытворчасці… Таму ў вас каровы, як мухі…

Бондар. Няшчасны выпадак.

Вераб’ёў. У кожнага няшчаснага выпадку, гаворыць пракурор, ёсць аўтар. Дрэнна з людзьмі працуеце! Пойдзем паглядзім, дзе будзе сход.

Ляшчук. І прышлі да нас старшыню!

Бондар сунуў люльку ў кішэню, пайшоў з Вераб’ёвым.

Харытончык. Надвор’е нялётнае. (Пакурчыўся.)

Ляшчук. Надвор’ем таксама настаў час кіраваць.

Харытончык. Як Зязюля стаў старшынёй?

Ляшчук. Працаваў другім сакратаром райкома камсамола. А потым — дайце самы адсталы калгас… Пачынаў нядрэнна. А сёння — рэтраград, кансерватар… Дзе, калі спыніўся? А можа, спалохаўся?

Харытончык. Як вы думаеце — чаму я згадзіўся яго замяніць?

Ляшчук. Вядома, там было спакайней. Але ты даўно здольны на большае. Што такое старшыня калгаса? Фенаменальная фігура! Неяк, яшчэ пры мне, Зязюля паехаў да сваякоў жонкі, далёка… І ўбачыў — развал, п’янства… Прыходзіць да першага… Чакае сорак мінут. Праз гадзіну сакратарка паведамляе — прыняць не зможа. Зязюля: «Зайдзіце і перадайце — праз дзве гадзіны я буду ў абкоме, а праз чатыры ў кабінеце сакратара абкома ён будзе прасіць у мяне прабачэння…» Тая зайшла, далажыла…

Харытончык. І Зязюля быў прыняты.

Ляшчук. Але хто такі Зязюля? Старшыня калгаса. 450 чалавек. Столькі ж у любым цэху фабрыкі. Але ці можа начальнік цэха пайсці да першага сакратара райкома і патрабаваць спаткання? А Зязюля можа. Незвычайная пасада! Чалавек можа мець доступ да генеральнага сакратара, застаючыся на адной і той жа пасадзе дзесяткі гадоў.

Харытончык. У калгасе ў старшыні няма росту.